Hulpgids

Deep brain stimulation (DBS)

Wanneer standaardbehandelingen onvoldoende helpen
Bij ongeveer 10% van de mensen met OCD hebben cognitieve gedragstherapie en medicatie onvoldoende effect. In die gevallen kan een neurochirurgische behandeling worden overwogen. Vroeger betekende dat het maken van kleine, onherstelbare beschadigingen in de hersenen. Tegenwoordig is er een veiliger en omkeerbaar alternatief: diepe hersenstimulatie (Deep Brain Stimulation, DBS). Hierbij worden elektroden in specifieke hersengebieden geplaatst die via elektrische impulsen ontregelde hersenactiviteit beïnvloeden. Het grote voordeel van DBS is dat de stimulatie nauwkeurig kan worden afgesteld én weer kan worden aangepast of gestopt. De meeste bijwerkingen zijn mild en goed behandelbaar. DBS wordt wereldwijd al bij meer dan 100.000 mensen toegepast, onder andere bij de ziekte van Parkinson en chronische pijn, en laat ook bij therapieresistente OCD veelbelovende resultaten zien.

Obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) 

De resultaten van DBS bij patiënten met therapieresistente OCS zijn veelbelovend. Een recente meta-analyse van 34 studies met in totaal 352 patiënten toonde aan dat OCS-symptomen gemiddeld met 47% afnamen, waarbij 66% van de patiënten als responder werd geclassificeerd (≥ 35% afname in de Yale-Brown Obsessive Compulsive Scale, Y-BOCS). (Gadot, 2022). Daarnaast werd er een 40% afname van depressieve symptomen waargenomen. In gerandomiseerde trials werd een significant verschil gevonden tussen actieve DBS en placebo-DBS. De responspercentages in studies van het Amsterdam UMC en Maastricht UMC+ varieerden van 52% tot 63%, met 17% van de patiënten die als gedeeltelijke responders werden geclassificeerd. (Denys, 2020; Vlis 2021)) De verbetering in OCS-symptomen bleef stabiel over een follow-up van gemiddeld 4,25 tot meer dan 10 jaar, en de kwaliteit van leven verbeterde tot bijna het gemiddelde van de Nederlandse bevolking. Ook uit  een recente systematische review en meta-analyse van individuele patiëntgegevens uit sham-gecontroleerde trials toont aan dat diepe hersenstimulatie (DBS) een significant effect heeft op de behandeling van ernstige obsessief-compulsieve stoornis (OCD), vergeleken met een placebo-interventie. (Cohen, 2025) De onderzoekers benadrukken echter dat de kwaliteit van het beschikbare bewijs laag is en dat er aanzienlijke heterogeniteit tussen studies bestaat. 

Sham-gecontroleerde trials 

Placebo gecontroleerde onderzoeken zijn lastig bij experimentele behandelingen (zoals DBS).  Een sham-behandeling ziet er voor de patiënt uitals de echte behandeling, maar bevat geen werkzame component bevat. In het geval van DBS betekent dit meestal dat patiënten wel geopereerd worden en elektroden krijgen geplaatst, maar dat het apparaat niet wordt aangezet (of slechts kort, of op een onwerkzame manier). De patiënt weet daarbij niet of hij de echte of de sham-behandeling krijgt. 

Depressie

Een overzichtsstudie laat zien dat diepe hersenstimulatie van een specifiek deel van het brein werkt bij 60 tot 70 procent van de chronisch depressieve patiënten. Hun depressieve klachten namen met minstens de helft af. De langetermijneffecten lijken goed: bij wie het werkt, blijft het werken.

Anorexia

Canadees onderzoek toonde aan dat hersenstimulatie kan helpen bij patiënten met ernstige anorexia nervosa. Van de veertien vrouwen die de behandeling afmaakten, hadden zes na een jaar een normaal lichaamsgewicht. Tien patiënten hadden daarnaast minder last van depressies en bij vijf verminderden de stemmingswisselingen en angstgevoelens.

Bijwerkingen

Hoewel de bijwerkingen over het algemeen tijdelijk zijn (zoals hypomane symptomen), kunnen ze wel significante impact hebben, op de langere termijn rapporteert ongeveer de helft van de patiënten vermoeidheidsklachten en cognitieve klachten zoals geheugen- en concentratieproblemen, die echter niet met neuropsychologisch onderzoek worden geobjectiveerd. (Mocking, 2024) Van de patiënten met OCS die met DBS werden behandeld, deed 4% een suïcidepoging, één patiënt pleegde daadwerkelijk suïcide. (Denys, 2020) Ook bij een onderzoek onder 5000 Parkinson-patiënten die met DBS behandeld werden kwam naar voren dat een relatief groot aantal patiënten zich na de operatie suïcideerde of een poging ondernam. De suïcidefrequentie bij de ziekte van Parkinson ligt juist erg laag.

Literatuur

1. Vroon V et al
   A Multicentre study on suicide outcomes following subthalamic stimulation for Parkinson's disease
   Brain (2008) 131: 2720-2728
2. Portman AT, Leenders KL, Laar T van, Staal MJ, Journée HL, Dunnen WFA den
   Depressie na chronische subthalamicusstimulatie bij de ziekte van Parkinson - een klinisch pathologische casus
   Ned Tijdschrift voor Neurologie (2001) 108-110

3. Gadot R, Najera R, Hirani S, e.a.

   Efficacy of deep brain stimulation for treatment-resistant obsessive-compulsive disorder: systematic review and meta-analysis.
   J Neurol Neurosurg Psychiatry 2022; doi: 10.1136/jnnp-2021-328738.
4. Denys D, Graat I, Mocking R, e.a.
   Efficacy of deep brain stimulation of the ventral anterior limb of the internal capsule for refractory obsessive-compulsive disorder: a clinical cohort of 70 patients.
   Am J Psychiatry 2020; 177: 265-71.

5.  van der Vlis TAMB, Ackermans L, Mulders AEP, e.a.

   Ventral capsule/ventral striatum stimulation in obsessive-compulsive disorder: toward a unified connectomic target for deep brain stimulation?
   Neuromodulation 2021; 24: 316-23.
6. Mocking RJT, Ackermans L, Bergfeld IO, Bot M, van Dijk JMC, Goossens L, Haarman BCM, de Koning PP, Leentjens AFG, Linden DEJ, van den Munckhof P, Namavar Y, Oterdoom DLM, Ho Pian KL, van Rooijen G, Schruers KRJ, Schuurman R, Temel Y, Vulink NCC, Denys D.
   Consensusverklaring diepe hersenstimulatie bij obsessieve-compulsieve stoornis.
   Tijdschr Psychiatr. 2024;66(7):387-394. Dutch. PMID: 39463322.Off the Beaten Track; Studies on Deep Brain Stimulation for Obsessive-Compulsive Disorder
7. Promotieonderzoek van Ilse Graat over Deep brain stimulation (DBS) bij de obsessieve-compulsieve stoornis (OCD)
8. Cohen SE, Niemeijer MJ, Zantvoord JB, van Wingen GA, Mocking RJT, Denys D.
   Deep brain stimulation for obsessive-compulsive-disorder: a systematic review and meta-analysis of individual participant outcome data from sham-controlled trials.
   Mol Psychiatry. 2025 Jun 27. doi: 10.1038/s41380-025-03092-z. Epub ahead of print. PMID: 40579425.