Hulpgids

Antidepressiva - seksuele bijwerkingen

Circa 14% van de patiënten die antidepressiva gebruiken meldt seksuele disfunctie spontaan, de prevalentie is waarschijnlijk hoger dan 50%. De seksuele bijwerkingen zijn: verminderd libido, afgenomen opwinding, erectiestoornissen, verminderde gevoeligheid van de genitalia, vertraagde zaadlozing, vertraagd orgasme, anorgasmie, pijnlijke zaadlozing en retrograde zaadlozing. De meest gemelde functiestoornis bij het gebruik van antidepressiva is een uitgesteld orgasme.

Oorzaken

De neurobiologische achtergronden van het orgasme zijn vrij ingewikkeld. De belangrijkste neurotransmitter systemen die bij het seksueel functioneren zijn betrokken zijn noradrenaline, serotonine en dopamine.

Incidentie 

Uit een onderzoek onder 1022 ambulante patiënten die antidepressiva gebruikten, bleek dat 59% last had van seksuele functiestoornissen. Antidepressiva met als belangrijkste mechanisme de serotonine heropnameremming lijkt de grootste kans op seksuele bijwerkingen te geven. De verschillen tussen de SSRI's onderling lijken niet groot. De klassieke antidepressiva, agomelatine, mirtazapine, bupropion, vorioxetine en moclobemide geven de minste kans op seksuele bijwerkingen.

Therapie

• Wachten
  De eerste stap is afwachten of er tolerantie optreedt voor de seksuele bijwerkingen. De kans op succes is gering: 70-80% van de patiënten houdt last van seksuele bijwerkingen na drie tot zes maanden wachten. Wachten lijkt de meeste kans van slagen te hebben als de bijwerkingen mild zijn en meteen na het starten van het antidepressivum zijn ontstaan. Tolerantie treedt eerder op bij orgasmeproblemen dan bij libido- en opwindingsstoornissen. 
• Dosis verlagen
  Seksuele bijwerkingen zijn dosisafhankelijk, verlagen van de dosis kan dus effectief zijn.
• Veranderen antidepressivum
  Overschakelen op een ander antidepressivum kan effectief zijn, maar het risico bestaat dat het antidepressieve effect niet optreedt bij het nieuwe medicijn.
• Medicatie
  - Sildenafil (Viagra) is effectief in de behandeling van seksuele functiestoornissen door antidepressiva. 
  - Bupropion is in twee onderzoeken effectief gebleken voor de behandeling van seksuele functiestoornissen door antidepressiva.
  - Granisetron en cyproheptadine (anti-serotonerg)hebben mogelijk een gunstig effect, nadeel is dat ze het antidepressieve effect kunnen verminderen.
  - Alfa-2-adrenerge receptorantagonisten (Yohimbine) bleek in onderzoek niet beter dan een placebo. 
  - Dopamineagonisten (Amantadine): bleek in onderzoek niet beter dan een placebo.  
  - Methylfenidaat : alleen case reports waarin de effectiviteit wordt gemeld, er is geen placebogecontroleerd onderzoek die dat bevestigd.
  - Ginko biloba (kruidenextract) vergroot de doorbloeding.

Aanhoudende seksuele stoornissen

Het Nederlands Bijwerkingen Centrum (Lareb) ontving 19 meldingen van aanhoudende seksuele stoornissen nadat ze gestopt waren met de SSRI. Sommige patiënten gaven aan dat de depressie in remissie was, maar dat seksuele klachten bleven na het stoppen met het geneesmiddel (Lareb, 2012)

Literatuur

1. Waldinger MD
   Seksuele bijwerkingen van antidepressiva
   Psyfar (2007) 2: 39-41
2. Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb (2005)
3. Herman JB, Brotman AW, Pollack MH et al.
   Fluoxetine-induced sexual dysfunction
   J Clin Psychiatry. (1990) 51: 25-27
4. Rothschild AJ
   Selective serotonin reuptake inhibitor-induced sexual dysfunction: efficacy of a drug holiday
   Am J Psychiatry. (1995) 152: 1514-1516
5. Nurnberg HG, Lauriello J, Hensley PL, Parker LM, Keith SJ
   Sildenafil for sexual dysfunction in women taking antidepressants
   Am J Psychiatry. (1999) 156: 1664
6. 5.Nurnberg HG, Hensley PL, Heiman JR, Croft HA, Debattista C, Paine S
   Sildenafil Treatment of Women With Antidepressant-Associated Sexual Dysfunction: A Randomized Controlled Trial
   JAMA 2008;300:395-404
7. Gitlin MJ, Suri R, Altshuler L, Zuckerbrow-Miller J, Fairbanks L
   Bupropion-sustained released as a treatment for SSRI-induced sexual side effects
   Journal of sex & marital therapy (2002) 28: 131-138
8. Shelton RC, Osuntokun O, Heinloth AN, Corya SA
   Therapeutic Options for Treatment-Resistant Depression
   CNS Drugs. (2010) 24(2): 131-61
9. Michelson D, Kociban K, Tamura R, Morrison MF
   Mirtazapine, yohimbine or olanzapine augmentation therapy for serotonin reuptake-associated female sexual dysfunction: a randomised, placebo controlled trial
   J Psychiatr Res.(2002) 36: 147-152
10. Michelson D, Bancroft J, Targum S, Kim Y, Tepner R
    Female sexual dysfunction associated with antidepressant administration: a randomized, placebo controlled trial
    Am J Psychiatry.  (2000) 157: 239-243
11. Lareb
    SSRI's and persistent sexual dysfunction