Hulpgids

De gids voor de geestelijke gezondheidszorg

Antidepressiva - seksuele bijwerkingen

Inleiding

Circa 14% van de patiënten die antidepressiva gebruiken meldt seksuele disfunctie spontaan, de prevalentie is waarschijnlijk hoger dan 50%.

Seksuele bijwerkingen

De seksuele bijwerkingen kunnen zijn: verminderd libido (verlangen), afgenomen opwinding, erectiestoornissen, verminderde gevoeligheid van de genitalia, vertraagde zaadlozing, vertraagd orgasme, anorgasmie, pijnlijke zaadlozing en retrograde zaadlozing (de blaashals sluit zich niet of onvoldoende en het sperma kan ontsnappen naar de blaas). De meest gemelde functiestoornis bij het gebruik van antidepressiva is een uitgesteld orgasme.

Oorzaken

De neurobiologische achtergronden van het orgasme zijn vrij ingewikkeld. De belangrijkste neurotransmitter systemen die bij het seksueel functioneren zijn betrokken zijn noradrenaline, serotonine en dopamine. 
Serotonine
5HT2a/c agonisten (o.a. SSRI's) remmen seksualiteit, 5HT1a agonisten (buspiron, buproprion, flibanserine, aripiprazol) stimuleren, seksualiteit. 
Dopamine
Een dopamineagonist (aripiprazol, bromocriptine, pergoline, cabergoline, L-Dopa) leidt tot stimulatie van seksueel functioneren; dopamine antagonisten (antipsychotica) remmen het seksueel functioneren.

Incidentie (voorkomen)

Uit een onderzoek onder 1022 ambulante patiënten die antidepressiva gebruikten, bleek dat 59% last had van seksuele functiestoornissen. Antidepressiva met als belangrijkste mechanisme de serotonine heropnameremming lijkt de grootste kans op seksuele bijwerkingen te geven. De verschillen tussen de SSRI's onderling lijken niet groot. De klassieke antidepressiva, agomelatine, mirtazapine, nefazodon (uit de handel), bupropion en moclobemide geven de minste kans op seksuele bijwerkingen.

Therapie

  • Wachten
    De eerste stap is afwachten of er tolerantie optreedt voor de seksuele bijwerkingen. De kans op succes is gering: 70-80% van de patiënten houdt last van seksuele bijwerkingen na drie tot zes maanden wachten. Wachten lijkt de meeste kans van slagen te hebben als de bijwerkingen mild zijn en meteen na het starten van het antidepressivum zijn ontstaan. Er is dan een kans dat er tolerantie optreedt. Tolerantie treedt eerder op bij orgasmeproblemen dan bij verminder libido en opwindingsstoornissen. 
  • Dosis verlagen
    Seksuele bijwerkingen van SSRI's zijn dosisafhankelijk: verlagen van de dosis kan dus effectief zijn. Twee maanden afwachten is de richtlijn.
  • Tijdelijk staken medicatie
    Een zogenaamde "drug holiday": 48 uur stoppen met inname zou seksuele bijwerkingen van paroxetine en sertraline met 50% verminderen. Nadeel is het optreden van onttrekkingsverschijnselen.
  • Veranderen antidepressivum
    Overschakelen op een ander antidepressivum kan effectief zijn,maar het risico bestaat dat het antidepressieve effect niet optreedt bij het nieuwe
  • Medicatie
    - Sildenafil (Viagra) is effectief in de behandeling van door antidepressiva geïnduceerde seksuele functiestoornissen. Een onderzoek onder 100 vrouwen met een een seksuele functiestoornis t.g.v. het gebruik van een SSRI, liet significante effecten zien met sildenafil. Ongeveer 70% van de vrouwen hadden een verbeterde seksuele functie met sildenafil, vergeleken met ongeveer 30% op placebo. Bijwerkingen: hoofdpijn, opvliegers, dyspepsie, verstopte neus en tijdelijke visusstoornissen.
    - Bupropion is in twee onderzoeken effectief gebleken voor de behandeling van seksuele functiestoornissen door antidepressiva. Bupropion veroorzaakt minder vaak seksuele bijwerkingen dan SRI's. Bovendien kan toevoegen van bupropion de seksuele bijwerkingen van een SSRI verminderen.
    - Antiserotonerge middelen. Granisetron en cyproheptadine hebben wellicht een gunstig effect, maar er zijn nog geen (placebo) gecontroleerde onderzoeken die dat effect onderbouwen en een nadeel is dat ze het antidepressieve effect kunnen verminderen.
    - Alfa-2-adrenerge receptorantagonisten. Yohimbine wordt wel genoemd als effectief middel, maar bleek in onderzoek niet beter dan een placebo. 
    - Dopamineagonisten. Amantadine is ook wel als een effectief middel omschreven, bleek in onderzoek niet beter dan een placebo.  
    Methylfenidaat en dextroamfetamine: alleen case reports waarin de effectiviteit wordt gemeld, er is geen placebo gecontroleerd onderzoek die dat bevestigd.
    - Ginko biloba is een kruidenextract dat de doorbloeding vergroot, de beschreven effectieve dosis varieert van 60 tot 240 mg.


Aanhoudende seksuele stoornissen

Het Nederlands Bijwerkingen Centrum (Lareb) ontving 19 meldingen van aanhoudende seksuele stoornissen nadat ze gestopt waren met de SSRI. Sommige patiënten gaven aan dat hun depressie volledig aan het verminderen (in remmissie) was, maar dat hun seksuele klachten niet waren hersteld na het stoppen met het geneesmiddel (Lareb, 2012)

Literatuur seksuele bijwerkingen antidepressiva

Hulpgids nieuwsbrief

Praktijk aanmelden

Ook uw praktijk geplaatst op de Hulpgids? U kunt zich aanmelden door het inschrijfformulier in te vullen en daarna op de knop "versturen" te klikken. Uw gegevens worden binnen 5 werkdagen na ontvangst kosteloos door Hulpgids.nl verwerkt en gepubliceerd. inschrijven ›