Hulpgids

Ketamine

Wat is ketamine?
In 2000 werd ontdekt dat ketamine per infuus een snel antidepressief effect kan hebben op mensen met depressie en angst zonder al teveel bijwerkingen op de korte termijn. Sindsdien staat ketamine erg in de belangstelling als middel tegen depressie. Ketamine is een injecteerbare of inhaleerbare N-methyl-D-asparaginezuur (NMDA) receptor antagonist wat in 1962 is ontwikkeld als altenatief voor PCP, een narcosemiddel dat snel was afgeschaft vanwege de vele voor de gezondheid schadelijke bijwerkingen. Het geeft een zogenaamde dissociatieve analgesie: de patiënt lijkt wakker, maar reageert niet op pijnprikkels. Ketamine wordt nog steeds gebruikt bij kinderen en oudere mensen omdat het in verhouding tot andere anesthetica veel minder de ademhaling onderdrukt. In diergeneeskunde wordt vaak een combinatie gebruikt van ketamine met diazepam. In lage doseringen wordt ketamine gebruikt (party)drug waarbij het een enigszins verdovend, dromerig  en dissociatief (het maakt de gebruiker los van de waarnemingen van zijn lichaam) effect heeft. 

Hoe werkt het?

Onlangs werd op moleculair niveau gevonden dat ketamine zo goed antidepressief werkt omdat het een enzym (mTOR) activeert dat neuronen met elkaar verbindt. (Li, 2010)

Wat zijn (mogelijke) indicaties?

• Depressie
  Intranasaal esketamine als toevoeging aan bestaande behandelingen van (therapieresistente) depressie blijkt effectief. (Papakostas, 2020, Daly, 2018) en effectief ter preventie van een terugval. (Daly, 2019) Er zijn verschillende studies die snelle antidepressieve (Kyle, 2013), antisuïcidale (Ballard, 2014) en anxiolytische (Feder, 2014) effecten van ketamine beschrijven. 
• Alcoholprobleem (Das, 2019)
• Posttraumatische stressstoornis 
  Herhaalde intraveneuze infusies met ketamine bieden snelle verlichting voor patiënten met posttraumatische stressstoornis (PTSS), suggereert nieuw onderzoek. (Feder, 2021) Sommige patiënten in dit onderzoek hadden eerder meerdere behandelingen gehad die niet hadden gewerkt, terwijl anderen nog niet eerder waren behandeld.

Bijwerkingen

Uit onderzoek blijkt dat patiënten die Esketamine krijgen als behandeling voor een therapieresistente depressie een verhoogd risico lopen op ernstige bijwerkingen zoals dissociatie, sedatie en zelfmoordgedachten. (Gastaldon, 2021) De uitkomst van metanalyse van 9 studies wijst erop dat ketamine, gebruikt voor de behandeling van een ernstige depressie bij patiënten met een voorgeschiedenis van psychose, het risico op psychose niet vergroot (Veraart, 2021). Goed nieuws, aangezien psychotische symptomen vaak voorkomen bij mensen met een ernstige depressie en deze patiënten vaak minder goed reageren op medicatie en elektroconvulsietherapie.

Vergoeding

Esketamine neusspray is per 1 september 2021 opgenomen voor vergoeding vanuit de Zorgverzekeringswet. Het middel is beschikbaar voor patiënten met therapieresistente depressie. Het wordt intramuraal onder begeleiding worden toegediend in die ziekenhuizen en GGZ-instellingen waarmee zorgverzekeraars hiervoor contracten hebben afgesloten. Het Zorginstituut meldt dat de kosten (in 2021) voor de behandeling van een patiënt met deze spray € 10.175 per jaar bedragen, terwijl een oplossing esketamine op jaarbasis € 208 kost.
- Kamervragen 

Literatuur

• Li Net al
  mTOR-dependent synapse formation underlies the rapid antidepressant effects of NMDA antagonists
  Science. 2010 Aug 20;329(5994):959-64
• Kyle AB et al
  A Randomized Controlled Trial of Intranasal Ketamine in Major Depressive Disorder
  Biological Psychiatry
• Feder A et al
  Efficacy of Intravenous Ketamine for Treatment of Chronic Posttraumatic Stress Disorder. A Randomized Clinical Trial
  JAMA Psychiatry. 2014;71(6):681-688
• Ballard ED et al
  Improvement in suicidal ideation after ketamine infusion: Relationship to reductions in depression and anxiety
  Journal of Psychiatric Research
• Veraart JKE, Smith-Apeldoorn SY, Spijker J, Kamphuis J, Schoevers RA.
  Ketamine Treatment for Depression in Patients With a History of Psychosis or Current Psychotic Symptoms: A Systematic Review.
  J Clin Psychiatry. 2021 Jul 13;82(4):20r13459. doi: 10.4088/JCP.20r13459. PMID: 34255943.
• Das, R.K., Gale, G., Walsh, K. et al. 
  Ketamine can reduce harmful drinking by pharmacologically rewriting drinking memories. 
  Nat Commun 10, 5187 (2019). https://doi.org/10.1038/s41467-019-13162-w
• Papakostas GI, Salloum NC, Hock RS, Jha MK, Murrough JW, Mathew SJ, Iosifescu DV, Fava M.
  Efficacy of Esketamine Augmentation in Major Depressive Disorder: A Meta-Analysis.
  J Clin Psychiatry. 2020 May 26;81(4):19r12889. doi: 10.4088/JCP.19r12889. PMID: 32459407

• Feder et al.

  A Randomized Controlled Trial of Repeated Ketamine Administration for Chronic Posttraumatic Stress Disorder
  Am J of Psychiatry. Published Online:5 Jan 2021 https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2020.20050596
• Daly EJ, Trivedi MH, Janik A, Li H, Zhang Y, Li X, Lane R, Lim P, Duca AR, Hough D, Thase ME, Zajecka J, Winokur A, Divacka I, Fagiolini A, Cubala WJ, Bitter I, Blier P, Shelton RC, Molero P, Manji H, Drevets WC, Singh JB.
  Efficacy of Esketamine Nasal Spray Plus Oral Antidepressant Treatment for Relapse Prevention in Patients With Treatment-Resistant Depression: A Randomized Clinical Trial.
  JAMA Psychiatry. 2019 Sep 1;76(9):893-903. doi: 10.1001/jamapsychiatry.2019.1189. PMID: 31166571; PMCID: PMC6551577.

• Daly EJ, Singh JB, Fedgchin M, et al.

  Efficacy and Safety of Intranasal Esketamine Adjunctive to Oral Antidepressant Therapy in Treatment-Resistant Depression: A Randomized Clinical Trial. 
  JAMA Psychiatry. 2018;75(2):139–148. doi:10.1001/jamapsychiatry.2017.3739
• Gastaldon C. et al
  Post-Marketing Safety Concerns with Esketamine: A Disproportionality Analysis of Spontaneous Reports Submitted to the FDA Adverse Event Reporting System
  Psychother Psychosom 2021;90:41–48 https://doi.org/10.1159/000510703