Polyvagaaltheorie
De polyvagaaltheorie is een biologische theorie ontwikkeld in 1994 door Dr. Stephen Porges. Uitgangspunt is hoe het autonome zenuwstelsel reageert op stress en hoe dat ons gedrag beïnvloedt. Volgens die theorie scant ons brein de omgeving, op grond van eerdere ervaringen, voortdurend op gevaar. Als je in een onveilige omgeving opgroeit, waarin geweld of verwaarlozing aan de orde van de dag is, dan raakt het zenuwstelsel ontregeld. Het slaat te snel alarm en houdt het lichaam dan in een gespannen toestand. Om met die spanning en bijbehorende gevoelens van onveiligheid om te gaan, gebruiken we verschillende manieren, zoals verdoven, beschadigen, veel of weinig eten.
Volgens deze theorie schakelt ons lichaam en brein continu tussen twee delen van de nervus vagus (tiende hersenzenuw) in reactie op verschillende niveaus van dreiging of veiligheid in onze omgeving. Dit heeft invloed op onze mentale en fysieke gezondheid, ons vermogen om stress te beheersen, en ons vermogen om sociale verbindingen aan te gaan. Polyvagaal verwijst naar de vele vertakkingen van de nervus vagus.
Autonome zenuwstelsel
Het autonome zenuwstelsel is een onderdeel van het perifere zenuwstelsel dat verantwoordelijk is voor het reguleren van onbewuste lichaamsfuncties en het handhaven van de homeostase (het interne evenwicht) van het lichaam. Het werkt grotendeels automatisch, zonder bewuste controle, en controleert een breed scala aan processen, zoals hartslag, ademhaling, spijsvertering, bloeddruk, lichaamstemperatuur, enzovoort. Het autonome zenuwstelsel bestaat uit:
- Sympathische zenuwstelsel
Zorgt voor verhoogde activiteit en bereidt het lichaam voor op actie in reactie op stressvolle of bedreigende situaties; activeert "vecht-of-vlucht"-respons. - Parasympathische zenuwstelsel
Bevordert rust, ontspanning en herstel; verlaagt hartslag, bevordert spijsvertering, stimuleert opname van voedingsstoffen, verlaagt bloeddruk en bevordert slaap en herstel.
De nervus vagus is een van de belangrijkste zenuwen van het parasympathisch zenuwstelsel en speelt een belangrijke rol in de polyvagaal theorie en is volgens deze theorie opgesplitst in twee verschillende onderdelen, elk met zijn eigen functie:
- ventrale vagale complex: ontwikkelt in kindertijd; actief in tijden van rust en ontspanning
- dorsale vagale complex: bij geboorte aanwezig; soort "noodrem" bij extreme dreiging, zorgt voor 'bevriezingsreactie" (lichaamsfuncties vertraagd of uitgeschakeld om te overleven).
Neuroceptie
Neuroceptie verwijst naar het onbewuste proces waarbij het zenuwstelsel informatie verzamelt en interpreteert over veiligheid en dreiging in de omgeving. Het is een vorm van "perceptie" die plaatsvindt op neurologisch niveau, zonder dat we ons er bewust van zijn. Eerder opgeslagen ervaringen vormen de basis voor deze automatische inschatting. Volgens de Polyvagaal theorie reguleert het autonome zenuwstelsel, met name de nervus vagus (de tiende hersenzenuw), onze fysiologische reacties op sociale interacties en omgevingsprikkels. Het autonome zenuwstelsel wordt beïnvloed door drie evolutionair ontwikkelde circuits die hiërarchisch zijn georganiseerd:
- Vechten of vluchten (sympathisch zenuwstelsel)
Oudste en meest primitieve circuit, treedt op bij dreiging en bereidt het lichaam voor op overleving. - Bevriezen, verstijven (dorsale vagale complex)
Geactiveerd wanneer het organisme zich niet langer kan verdedigen of ontsnappen en zich overgeeft aan een staat van immobiliteit als bescherming. - "Sociale betrokkenheidssysteem" (ventrale vagale complex)
Bevordert sociale verbondenheid, communicatie en rust.
Kritiek
Er is ook kritiek op de theorie. Sommige onderzoekers zijn kritisch, met name over het neurowetenschappelijke bewijs voor de theorie; patiënten kunnen aan de haal met de theorie en beweren dat het zenuwstelsel de oorzaak is van hun problemen. Ook wordt de theorie als verklaring voor allerlei aandoeningen gebruikt, zoals Parkinson, MS, dementie of autisme gaat, hetgeen een versimpeling is van de geneeskunde.
