Hulpgids

Behandelalgoritime paniekstoornis

Lichte paniekstoornis zonder depressieve stoornis

• Basisinterventies
  - psycho-educatie
  - activering: actief blijven & angstige situaties niet vermijden
  - actief volgen: beloop van de angststoornis wordt gevolgd

• Eerste stap interventies
  indien geen herstel, worden de eerste stap interventies toegevoegd: psychosociale begeleiding, (begeleide) zelfhulp of e-health

• Cognitieve gedragstherapie (CGT)
  indien geen herstel na 12 weken, wordt cognitieve gedragstherapie toegevoegd

• Terugvalpreventie
  bij herstel wordt gestart met terugvalpreventie, bij uitblijven herstel wordt overgegaan op de behandeling zoals beschreven onder "ernstige paniekstoornis"

Ernstige paniekstoornis

• Basisinterventies
  - psycho-educatie
  - activering: actief blijven & angstige situaties niet vermijden
  - actief volgen: beloop van de angststoornis wordt gevolgd

• Eerste stap interventies
  eerste stap interventies: psychosociale begeleiding en/of (begeleide) zelfhulp of e-health

• Antidepressiva
  indien tevens een ernstige depressie: advies start met antidepressiva

• Cognitieve gedragstherapie (CGT)
  indien geen ernstige depressie: CGT of farmacotherapie

• Terugvalpreventie
  bij herstel wordt gestart met terugvalpreventie (bijv. preventieve cognitieve therapie of MBCT), CGT wordt afgesloten, farmacotherapie wordt één jaar voortgezet, dan wordt medicatie uitgeslopen met terugvalpreventie

• Geen herstel (na 12 weken)
  de diagnose "paniekstoornis" wordt heroverwogen

• Geen herstel, wel paniekstoornis (na 12 weken)
  combineren CGT met medicatie, evalueren na 12 weken

• Opnieuw geen herstel (na opnieuw 12 weken)
  second opinion 2e lijn

• Intensiveren therapie
  dagbehandeling of opname

• Bij onvoldoende effect: handicapmodel

Medicatie

• Selectieve serotonine heropnameremmers (SSRI's)
  De SSRI's zijn waarschijnlijk allen even effectief. Ze verminderen het aantal paniekaanvallen, reduceren de anticipatieangst (angst voor de angst) en hebben een gunstig effect op eventueel aanwezig vermijdingsgedrag. Met antidepressiva wordt na zes weken 50 tot 70% van de patiënten paniekvrij. Een SSRI is eerste keus bij de medicamenteuze behandeling van een paniekstoornis. Effect kan pas na minimaal vier weken verwacht worden.
• Tricyclische antidepressiva (TCA's)
  Clomipramine en imipramine zijn waarschijnlijk even effectief als de SSRI's, andere zijn of onvoldoende onderzocht of onwerkzaam. Een TCA is nadat twee SSRI's zijn geprobeerd of een SSRI niet wordt verdragen een goed alternatief. Nadeel van de TCA'a is dat zijn vaak minder goed worden verdragen dan de SSRI's.
• MAO-remmers (MAO)
  Fenelzine is uitgebreid onderzocht bij de paniekstoornis en is uitermate effectief. MAO-remmers hebben als nadeel dat een dieet gehouden moet worden.
• Benzodiazepine (Benzo's)
  De effectiviteit van alprazolam, clonazepam en lorazepam bij de behandeling van een paniekstoornis is vastgesteld. Benzodiazepinen hebben vooral nut albij het snel verminderen van angst, vooral in het begin van het gebruik van SSRI's kan een (tijdelijke) toename van de angst ontstaan. Advies is om maximaal acht weken, een benzodiazepine comedicatie te gebruiken, anders kan gewenning en verslaving optreden.

Behandelduur

In een recent overzichtsartikel van psychiater Bakker wordt ondermeer beschreven dat er onduidelijkheid bestaat rond de optimale behandelduur en het percentage patiënten dat na het staken van een behandeling klachtenvrij is. In de meeste behandelonderzoeken wordt, aldus Bakker, gerapporteerd over behandelingen die in de regel niet meer dan drie maanden in beslag nemen. In deze periode vinden bij cognitieve en gedragstherapeutische interventies acht tot twaalf zittingen plaats. Maar, aldus Bakker, "het blijkt dat nabehandeling vaak noodzakelijk is, soms gedurende vele jaren, zij het in een veel lagere frequentie". "Als", zo adviseert Bakker, "gekozen wordt voor medicamenteuze behandeling, moet men uitgaan van een behandeltermijn van ten minste zes tot negen maanden nadat de werking van het middel is opgetreden".

Effectiviteit

Uit onderzoek blijkt dat zowel cognitieve therapie (CT), als SSRI’s als een combinatie van die twee effectief is met weinig terugval tot 1 jaar na beëindigen van de behandeling. De gecombineerde behandeling lijkt wel effectiever dan CT of SSRI's alleen. Patiënten die al veel langer aan de paniekstoornis leden, herstelden minder vaak dan in geval van recente pathologie en dat gold voor alle drie behandelingen.

Referentie

MDR Angststoornissen 

Literatuur behandeling paniekstoornis