Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis
Het essentiële kenmerk van de dwangmatige persoonlijkheidsstoornis is een preoccupatie met orde, perfectie, en controle, ten koste van flexibiliteit, openheid en efficiëntie. Ze zijn consciëntieus, scrupuleus en niet flexibel over moraal, ethiek, normen en waarden. Zij kunnen zichzelf en anderen dwingen tot het volgen van rigide morele principes en het leveren van erg hoge prestaties. Zij zijn geneigd tot stevige zelfkritiek. Ze respecteren autoriteit en regels, staan op het letterlijk volgen van de regels ongeacht de omstandigheden. Dwangmatige mensen wekken de indruk heel zelfstandig te zijn, terwijl ze voortdurend piekeren over hoe anderen over hen oordelen. Vaak gedragen zij zich aangepast en beleefd, maar ze voelen juist verzet, kwaadheid of rancune. Deze gevoelens durven zij zichzelf en anderen niet toe te staan. Ze zijn sterk gericht op het naleven van regels, ook om zo hun eigen gevoelens en impulsen in bedwang te houden. Ze zijn trots op hun realiteitszin, rationele inslag en wantrouwen. Ze moeten van alles, hebben grote inzet en streven perfectionisme na. Vaak hangt hun gedrevenheid en kritische inslag, samen met angst voor afwijzing, straf of beschuldiging. In intieme relaties kan angst voor verlies van controle spelen. Bijvoorbeeld wanneer opeens hun behoefte aan geborgenheid bovenkomt, terwijl zij juist zo gesteld zijn op hun onafhankelijkheid. Ook raken ze soms in de war door heftige gevoelens van kwaadheid of voelen zij zich tekortgedaan.
Oorzakelijke factoren
- Psychologisch
- emotioneel kille, negatief kritische en/of strenge houding van ouders/verzorger
- omgeving waarin sterk de nadruk ligt op verantwoordelijkheidsgevoel en schuld, met weinig ruimte voor verzet, spel en gevoel. - Psychosociaal
- sterke nadruk op onafhankelijkheid, hard werken, alsmaar doorgaan, presteren, perfectie, niet zeuren.
DSM-5 criteria
301.4
Een pervasief patroon van preoccupatie met ordelijkheid, van perfectionisme en van intrapsychische en interpersoonlijke beheerstheid, ten koste van flexibiliteit, openheid en efficiëntie, beginnend op jongvolwassen leeftijd en tot uiting komend in uiteenlopende contexten, zoals blijkt uit vier (of meer) van de volgende kenmerken:
- Is gepreoccupeerd met details, regels, lijsten, orde, organisatie of schema's, zozeer dat het eigenlijke doel van de activiteit uit het oog verloren wordt.
- Toont een perfectionisme dat interfereert met het voltooien van taken.
- Is excessief toegewijd aan werk en productiviteit, met uitsluiting van ontspannende activiteiten en vriendschappen (niet verklaard door een duidelijke economische noodzaak).
- Is overmatig consciëntieus, scrupuleus en inflexibel in zaken van moraliteit, ethiek of waarden (niet verklaard door identificatie met een cultuur of religie).
- Is niet in staat om versleten of waardeloze voorwerpen weg te gooien, zelfs als deze geen sentimentele waarde hebben.
- Is onwillig om taken te delegeren of met anderen samen te werken, tenzij deze zich geheel onderwerpen aan zijn of haar manier van werken.
- Heeft zich een vrekkige stijl van geld uitgeven eigen gemaakt, voor zichzelf en anderen; geld beschouwd als iets wat moet worden opgepot voor toekomstige catastrofes.
- Toont rigiditeit en koppigheid.
Asthene persoonlijkheid (oude benaming voor dwangmatige persoonlijkheidsstoornis)
- Psychasthenie
- Perfectionisme, precies in kleinigheden, slordig in grote zaken.
- Grote behoefte aan zekerheid, orde en netheid; vaak veel tijd kwijt aan ordelijkheid, moeite om iets tot morgen te laten liggen.
- Labiele psychische spankracht; snel "op" en ontmoedigd.
- Controledwang, liefst alles bij het oude houdend.
- Twijfelzucht, besluiteloosheid, angst voor fouten maken. - Neurasthenie
- Sterk plichtsgevoel; zichzelf overvragen.
- Snelle vermoeidheid; somatiseren.
- Faalangstig.
- Weinig begaafd in leggen emotionele contacten, beperkt affect, vaak monotone en gedetailleerde spraak
Literatuur
DSM-5 - Nederlandse vertaling
American Psychiatric Association
Uitgeverij Boom
