Hulpgids

Afweermechanismen houden onder andere de integratie van de persoon in stand. Een afweermechanisme is een (onbewuste) wijze van beschermen tegen te heftige emoties. Vanuit de psychodynamische benadering is het een bescherming voor het Ik tegen de angst die impulsen, wensen, verboden en eisen voortkomend uit het Es, Uberich en realiteit oproepen. Iedereen gebruikt afweermechanismen om een emotioneel evenwicht tussen wensen en verlangens enerzijds en geboden en verboden anderzijds, zowel intern als extern gestuurd, te handhaven. Van belang is het onderscheid tussen onrijpe of primitieve (o.a. projectieve identificatie, splitsen) en rijpe afweermechanismen (o.a. isoleren, ongedaan maken, ontkenning overdekking door het tegendeel, rationalisatie, verdringing,), hetgeen iets duidelijk maakt over het ontwikkelingsniveau. Bij de primitieve afweermechanismen loop de realiteitstoetsing gevaar.

Acting-out

Zonder nadenken handelen of zonder zich kennelijk rekenschap te geven de negatieve gevolgen.

Afwijzing

Het zichzelf of anderen toekennen van overdreven negatieve kwalificaties.

Autistisch fantaseren

Uitgebreid dagdromen als vervanging voor relaties met andere mensen, voor effectief handelen of probleemoplossend gedrag.

Dissociatie

Verlies of verandering van iemands vermogen bewustzijn of identiteit te integreren. Iemand die sterk dissocieert verbindt zijn gedachten, gedragingen en emoties niet met elkaar. Dikwijls is er sprake van een veranderd bewustzijn. Dissociatie veroorzaakt wazige, onscherpe herinneringen of een reeks gaten in het geheugen.

Idealiseren

Het zichzelf of anderen toekennen van overdreven positieve kwalificaties.

Identificatie

Identificatie is op zichzelf een gezond proces, maat het kan ook als afweer worden gebruikt: identificatie met een dierbare die men heeft verloren of met een agressor. Door identificatie geeft men zich over aan de ander en voelt zo geen angst meer.

Intellectualiseren

Een mechanisme waarbij iemand zich overgeeft aan buitensporig abstract denken om verwarrende instinctieve wensen of verontrustende gevoelens te vermijden.

Isoleren

Een mechanisme waarbij iemand niet in staat is tegelijkertijd de cognitieve en affectieve elementen van een beleving te ervaren, omdat verhinderd wordt dat het affect in het bewuste doordringt.

Onderdrukken

Een tijdelijke en bewuste handeling bedoeld om het pijnlijke onderwerp een poosje opzij te zetten. Het is de meest gebruikelijke afweer bij uitstekend functionerende mensen. Onderdrukken s vaak een tussenstap naar verdringing. Hoewel volgens de psychoanalyse is een afweermechanisme per definitie een onbewuste handeling is, wordt onderdrukken door veel autoriteiten toch tot de afweermechanismen gerekend.

Ontkenning (loochening)

Bepaalde aspecten van de externe realiteit worden niet erkend.

Ongedaan maken

Gedrag bedoelt om op symbolische wijze eerdere gedachten, gevoelens of handelingen goed te maken of te ontkrachten.

Overdekking door het tegendeel (reactieformatie)

Niet geaccepteerd gedrag, gedachten of gevoelens worden vervangen door gedrag, gedachten of gevoelens die hier lijnrecht tegenover staan.

Passieve agressie

Agressie op indirecte en weinig zelfverzekerde wijze naar anderen geuit.

Projectieve identificatie (primitieve projectie)

Ten onrechte aan een ander toeschrijven van de eigen onacceptabele gevoelens, impulsen of gedachten, waarbij de persoon deze gevoelens of impulsen verklaart als gerechtvaardigde reactie op de ander. Een voorbeeld is de seksueel misbruikte moeder die (onbewust) eigen herinneringen op haar dochter projecteert en woedend wordt op haar dochter als die zich laat aanraken door de man van moeder.

Rationalisatie

Het geven van geruststellende of uit eigen belang onjuiste verklaringen voor eigen gedrag of gedrag van anderen.

Regressie

Terugval naar een vroegere ontwikkelingsfase .

Splitsen (zwart-wit denken)

• Splitsen wil zeggen dat iemand zichzelf of anderen als "helemaal goed" of "helemaal slecht" beschouwt. Het is een onvermogen om de positieve en negatieve kanten van zichzelf of anderen te integreren tot één geheel; vaak idealiseert of devalueert iemand afwisselend dezelfde persoon (of zichzelf).
• Splitsen van het object
  Mensen met die dit mechanisme gebruiken hebben wisselende gevoelens over anderen. Vertonen extreme woede afgewisseld met opgewektheid. Dit gedrag komt vaak voort uit een poging met de overmatige tegengestelde gevoelens over de ouder(s) of verzorger(s) om te gaan. Het is voor het kind moeilijk om met twee, lijnrecht tegenover elkaar staande gevoelens om te gaan. Splitsen van het object komt vaak voor bij de borderline persoonlijkheidsstoornis.
• Splitsen van zichzelf
  Hierbij wordt de ongewenste kant van de persoon opgevat als een naar aanhangsel, het kind probeert dit af te snijden, hetgeen ten koste gaat van de volledigheid van het karakter, van mentale energie en een aanzienlijk deel van het geheugen. Deze kinderen verliezen het bewustzijn van de band tussen hun "zelven". De combinatie van splitsen van zichzelf en dissociatie kan leiden tot een dissociatieve identiteitsstoornis.

Sublimatie

Vermogen om driftimpulsen in een constructieve richting te veranderen in acceptabele activiteiten.

Verdringing

Een mechanisme waarbij iemand niet in staat is zich verontrustende wensen, gevoelens, gedachten of belevingen te herinneren of zich deze cognitief bewust te zijn. Verdringing is ook karakteristiek voor de normale psychologie en komt veel vaker voor dan men misschien zou denken. Het ophalen van een verdrongen herinnering vereist vaak een sterke zintuiglijke prikkel: iets zien, horen, reuken, proeven of voelen. Herinneringen worden vaak gedwongen ontsloten als een omstandigheid of een gemoedsgesteldheid sterke gelijkenis vertoont met de oorspronkelijke omstandigheid of gemoedsgesteldheid.

Verschuiven (verplaatsing)

Het verplaatsen van sterke gevoelens of impulsen naar een voorwerp dat emotioneel minder beladen is.