Rouw
Inleiding
Rouw is afscheid nemen na een ingrijpend verlies. Niet alleen de dood van een geliefde, maar ook het verbreken van een relatie, verlies van werk, vriendschap, gezondheid, levensfase zijn indringende verliezen waarover gerouwd wordt. Wanneer mensen iemand verliezen die belangrijk voor hen is, dan verandert er iets in hun leven. De wereld ziet er anders uit, niets lijkt meer hetzelfde. Prioriteiten verschuiven. Wat eerst belangrijk was, wordt van ondergeschikt belang. Dat is een schokkende ervaring omdat het meestal ook betekent dat je niet meer op dezelfde golflengte zit als de mensen om je heen. Rouwen kun je zien als het proces van iemand om zich aan te passen aan die totaal veranderde situatie. Je moet je leven opnieuw afstemmen, de geliefde persoon is immers voorgoed weg.
Rouwverwerking
Rouw is iets waar je doorheen moet. Als je aan de negatieve gevoelens die bij de rouw hoort ontrekt, kan dat tot klachten leiden. Het is hard "werken" om uiteindelijk de pijn en het verdriet te overwinnen, wat niet wil zeggen dat er geen verdriet meer is en dat je de overledene niet zult blijven missen. De herinnering blijft, de aanwezigheid en de emoties worden minder.
Stadia Kubler Ross
Kubler Ross heeft verschillende stadia van verliesverwerking beschreven die iedereen, die een verlies lijdt, doorloopt: ontkenning, woede, marchanderen, depressie en aanvaarding.
Takenmodel van Worden
Deze onderscheidt bij het rouwverwerkingsproces vier afzonderlijke rouwtaken:
Taak 1: Realiteit aanvaarden: eerst is er het ongeloof, de realiteit dringt pas geleidelijk door.
Taak 2: Pijn en verdriet doorleven: aangaan van de negatieve emoties.
Taak 3: Aanpassen aan nieuw leven zonder de geliefde: aanpassen aan nieuwe situatie.
Taak 4: Geliefde plaats geven en leven weer oppakken: geliefde andere plaats geven, verder leven, nieuwe banden aangaan.
Duur
De duur van de rouwreactie is afhankelijk van het "rouwwerk" er is geen termijn voor te geven, de verwerking van een geliefde kan jaren duren. Rouw is de normale aanpassing aan een verlies, het is geen ziekte en behoeft in de regel geen behandeling of therapie. De duur van rouw is individueel verschillend en hangt van vele factoren af, zoals band die men had, individuele kwetsbaarheid, leeftijd en aard van verlies. Soms gaat de pijn nooit helemaal over terwijl het leven wel weer als zinvol wordt ervaren. Het is heel normaal om af en toe weer verdriet te hebben als daar aanleiding voor is.
Klachten
- emotionele verdoving of juist heftige emoties
- vertraagd denken, piekeren, verminderde concentratie
- passief/lusteloos of juist overactief
- spanningsklachten
- slecht slapen
- depressieve klachten
Persisterende complexe rouwstoornis
Pathologische - Vastgelopen rouw
Bij ongeveer twintig procent van alle rouwenden ontstaat er een gecompliceerde of pathologische rouw. De rouw wordt dan niet langer gezien als een natuurlijke reactie op het verlies maar heeft zich ontwikkeld tot een ziekte. Een ontbrekend sociaal netwerk kan daaraan bijdragen, maar ook het verlies als zodanig kan meer dan gemiddeld belastend zijn. Het verlies van een kind bijvoorbeeld of een gewelddadige dood zijn veel moeilijker te verwerken dan het verlies van een ouder die op hoge leeftijd overlijdt. Ook wanneer men een problematische relatie heeft gehad met de overledene of geen afscheid heeft kunnen nemen, dan kan de verwerking van het verlies extra zwaar zijn. Doorgaans wordt het ontstaan van problematische rouw geassocieerd met het onvoldoende aangaan van de heftige emoties die bij soms afscheid horen.
Kenmerken pathologische rouw
- Ontkenning
Niet geloven dat de geliefde persoon overleden is, niet tot zich laten doordringen of zelfs psychotische ontkenning. Redeneren alsof de overledene nog aanwezig is, intense preoccupatie met spullen van de overledene, vermijding van of dwangmatig grafbezoek, uitgesproken identificatieverschijnselen. - Vermijding
Strek vermijden van de realiteit, bijv. slaapkamer overleden kind wordt jarenlang intact gehouden. - Ernstige agressie & schuldgedachtes
- Chroniciteit & regressie
De rouwreacties nemen ook na langere tijd niet af in intensiteit, steeds gepreoccupeerd blijven met de overledene. - Somatisatie
Geen emotionele reactie, maar veel lichamelijke klachten die berusten op een identificatie met de overledene.
Sociale context
In vorige eeuwen was het veel meer een sociaal gebeuren en speelden rouwrituelen een belangrijke rol in de steun die mensen op zo’n ogenblik nodig hebben. Nu zijn rouwkleding, burenhulp, dodenwake etc. grotendeels verdwenen en vervangen door de beroepsmatige rouwbegeleiding van de begrafenisondernemer. Het accent is verschoven van spontaan dienstbetoon en langere ondersteuning naar kortstondige en commerciële betrokkenheid. Er is een tendens tot beperking van rituelen met soms een afkeer ervan, waardoor de betrokkenen de steun van vroeger missen en meer op zichzelf worden teruggeworpen. De sociale voorzieningen zijn zeer beperkt: enkele dagen buitengewoon verlof en dan verwacht men dat iemand zijn taak oppakt en het "gewone leven" hervat wordt.
Rouwbegeleiding
Bij rouwbegeleiding wordt rouwenden (die een normaal rouwproces doormaken) de gelegenheid geboden om over de verlieservaringen te praten en om alle emoties, gedachten en gedragingen die daarmee samenhangen te uiten en te delen. Rouwbegeleiding gebeurt in de eerste plaats meestal spontaan door de omgeving, de eigen familie en vriendenkring. Rouwbegeleiding betekent "er zijn", luisteren en accepteren, zonder antwoorden en oplossingen.
Traditionele rouwtherapie
Het rouwproces is erop gericht om de innerlijke realiteit, waarin de dood van de overledene nog geen plek heeft gekregen, in overeenstemming te brengen met de uiterlijke realiteit, het leven zonder de overledene. Op verschillende manieren kan hier aan worden gewerkt door praten (en gevoelens uiten) en schrijven (afscheidsbrief) over het verlies. Een (afscheids-) ritueel biedt de mogelijkheid om het verlies ook op andere manieren te verinnerlijken, bijvoorbeeld afscheidsbrieven ceremonieel te vebranden verbrand op een plek die veel herinneringen bevat aan de overledene.
