Hulpgids

Circa 80% van de vrouwen hebben tenminste gedurende een bepaalde tijd van hun vruchtbare periode last van premenstruele klachten (PMS). Bij 3-5% is er sprake van ernstige emotionele en lichamelijke klachten. Dit ziektebeeld wordt wel premenstruele dysfore stoornis genoemd (PMDD).

DSM-5 criteria premenstruele stemmingsstoornis

• A. Tijdens de meeste menstruatiecycli dienen minstens vijf van de volgende symptomen aanwezig te zijn voor de aanvang van de menstruatie die binnen een paar dagen na het
       begin van de menstruatie afnemen, en minimaal of volledig afwezig zijn in de week na de menstruatie.
• B. Een (of meer) van de volgende symptomen dient aanwezig te zijn:
       1. Duidelijke  affectieve labiliteit (zoals stemmingsschommelingen).
       2. Duidelijke prikkelbaarheid of boosheid, of een toename van interpersoonlijke conflicten.
       3. Duidelijke sombere stemming, gevoelens van hopeloosheid of verlaagde zelfwaardering.
       4. Duidelijke angst, spanning, en/of het gevoel opgedraaid of opvliegend te zijn.
• C. Een (of meer) van de volgende symptomen: 
       1. Verminderde interesse voor de gewone activiteiten (werk, school, vrienden, hobby's).
       2. Subjectief ervaren van moeite met concentreren.
       3. Lethargie, vlug vermoeid of een duidelijk gebrek aan energie.
       4. Duidelijke verandering van de eetlust, overeten of hunkeren naar specifiek voedsel.
       5. Hypersomnie of insomnia.
       6. Het gevoel overspoeld te worden door emoties of zichzelf niet in de hand te hebben.
       7. Lichamelijke klachten zoals gevoelige of gezwollen borsten, gewrichts- of spierpijn, opgeblazen gevoel, gewichtstoename.
• D. De symptomen gaan samen met klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het functioneren op werk of op school en in de gebruikelijke relaties met anderen. 
• C. De stoornis is niet slechts een exacerbatie van de symptomen van een andere aandoening.
  
  

ICD-10 (classificatiesysteem ziektes) PMS

PMS wordt (in tegenstelling tot PMDD) gediagnostiseerd volgens de ICD-10 criteria. Conform deze criteria is het voldoende als één van de volgende symptomen aanwezig is, beginnende in de luteale fase en eindigend met de menstruele bloeding (of kort daarna): matig psychologisch ongemak, opgeblazen gevoel en gewichtstoename, pijnlijke borsten, gezwollen handen en voeten, diffuse pijnklachten en kwaaltjes, concentratiestoornissen, slaapmoeilijkheden en een veraderde eetlust.

Premenstruele Dysfore Stoornis (PMDD) 

PMDD is een ernstige en invaliderende vorm van premenstrueel syndroom (PMS) die vrouwen treft tussen de eisprong en het begin van de menstruatie. PMDD kreeg officiële erkenning in 2013 toen de American Psychiatric Association het toevoegde aan de DSM-5, waarmee het werd geclassificeerd als een psychiatrische stoornis. In 2019 erkende de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) PMDD ook door het op te nemen in de ICD-11, waar het werd gecategoriseerd als een aandoening van het voortplantingssysteem. Deze gelijktijdige classificatie in zowel de DSM-5 als de ICD-11 benadrukt de complexe wisselwerking tussen de fysieke en emotionele symptomen die PMDD kenmerken. PMDD treft 3% tot 8% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd en er is geen definitieve biomarker van ovariële hormonen voor de diagnose. Symptomen kunnen variëren van extreme stemmingswisselingen tot suïcidale gedachten, en treden meestal ongeveer een week voor de menstruatie op. Dit leidt tot aanzienlijke stress, verminderde functionaliteit en interpersoonlijke conflicten.

Wat zijn geen oorzaken?

• normale waarden van FSH, LH, PRL, SHBG en testosteron 
• geen afwijkingen in de late luteale fase 
• normale regulatie van renine-angiotensine-aldosteronsysteem (RAAS) 
• geen verandering in hpa-as, of relatie met bijnieren, schildklier, ovaria  

Oorzaken

De meeste studies gaan ervan uit van de hypothese dat vrouwen met PMS een afgevlakte respons op serotonine hebben. In het bloed van patiënten vindt men onder andere lagere serotoninewaarden en een verminderde serotonineopnamein de bloedplaatjes tijdens de luteale fase. PMS heeft een relatie met de menstruele cyclus: voor de eerste menstruatie en na de laatste (menopauze) is er geen PMS. Ook na farmacologische of chirurgische eliminatie van de cyclus, verdwijnen de symptomen. Een eerste stap om de diagose PMS te stellen is het bijhouden van een dagboek gedurende twee menstruele cycli. Hierin worden dagelijks de symptomen genoteerd en er wordt een waarde aan toegekend variërend van 0 (geen symptomen) tot 4 (zwaar en invaliderend symptoom). Uit het dagboek moet blijken dat de symptomen het ernstigst zijn net voor de menses, verdwijnen tijdens de menses en afwezig zijn na de menstruatie. Onderzoekers denken dat  PMDD deels het gevolg is van een disregulatie in de functie van ESC/E(Z), een "ovarian steroid-regulated gene silencing complex".

Differentiaal diagnose

• Psychiatrische stoornissen: depressie, gegeneraliseerde angststoornis, paniekstoornis
• Lichamelijke aandoeningen: bloedarmoede,
  
  

Meer PMS

• inzichten over hoe te behandelen

Literatuur

1. Dunphy L, Boyle S, Wood F. The multifactorial aetiology and management of premenstrual dysphoric disorder with leuprorelin acetate. BMJ Case Rep. 2023;16(12):e258343.
2. Lu G, Shiver TM, Blackburn SL, et al. Full remission of long-term premenstrual dysphoric disorder-like symptoms following resection of a pituitary adenoma: case report. Am J Case Rep. 2020;21:e922797.
3. PMS: Premenstrual Syndrome Symptoms, Treatments, and More. Healthline. Updated April 24, 2023. Accessed August 4, 2024. 
4. Abel KM, Freeman MP. Optimizing mental health for women: recognizing and treating mood disorders throughout the lifespan. J Clin Psychiatry. 2023;84(5):vtsmdd2136ahc.
5. Hantsoo L, Sajid H, Murphy L, et al. Patient experiences of health care providers in premenstrual dysphoric disorder: examining the role of provider specialty. J Womens Health (Larchmt). 2002;31(1):100-109.
6. 10 effective natural remedies for premenstrual syndrome relief. Continental Hospitals. February 12, 2024. Accessed August 15, 2024. 
7. Adler Nevo GW, Nefsky C. Mind over PMDD: a glimpse into the process of pharmacotherapy-psychotherapy combination treatment. J Can Acad Child Adolesc Psychiatry. 2014;23(2):146-150.
8. Skovlund CW, Mørch LS, Kessing LV, Lidegaard Ø. Association of hormonal contraception with depression. JAMA Psychiatry. 2016;73(11):1154-1162.
9. Lundin C, Danielsson KG, Bixo M, et al. Combined oral contraceptive use is associated with both improvement and worsening of mood in the different phases of the treatment cycle-a double-blind, placebo-controlled randomized trial. Psychoneuroendocrinology. 2017;76:135-143.