Frontotemporale dementie (FTD)
Frontotemporale dementie (FTD) is een vorm van dementie, waarbij het voorste gedeelte van de hersenen (frontale kwab) wordt aangetast. Hierdoor treden geleidelijk karakterveranderingen op, en krijgen patiënten moeite met het plannen van complexe bezigheden. De frontale kwab is het voorste deel van de hersenen en beslaat circa 30% van het totale oppervlak van de hersenen. De frontale kwab is onder andere betrokken bij het reguleren van gedrag, bewegen en stemming, en is verantwoordelijk voor cognitieve functies (onder andere geheugen en taal).
Vormen
- Gedragsvariant (ziekte van Pick)
opmerkelijke veranderingen in gedrag, persoonlijkheid, emoties en beoordelen van situaties, impulsiviteit, dwangmatigheid, ontremd gedrag en ongevoeligheid. - Taalvariant (primair progressieve afasie of semantische dementie)
problemen in de taalvaardigheid, zoals moeite met spreken, begrijpen, lezen en schrijven; moeite met grammatica en formuleren daarom onjuiste zinnen, woordschat wordt kleiner, kunnen daardoor vaak niet op de juiste woorden komen. - Bewegingsvariant
veranderingen in motoriek en moeilijkheden met bewegen, zoals trillen, moeite met lopen, vaak vallen en problemen met de coördinatie en evenwicht.
Voorkomen
Men schat dat er in 10 tot 20% van het totale aantal dementieën sprake is van een FTD. In één op de vijf gevallen gaat het hierbij om de ziekte van Pick. De gemiddelde tijd vanaf het moment dat de eerste symptomen zich openbaren tot aan overlijden is vijf à tien jaar. FTD komt iets vaker bij vrouwen voor, het begin ligt vaak voor het 65ste, soms voor 50ste jaar. FTD komt in circa 25% familiair voor (een ouder, broer, zusters et cetera hebben dezelfde ziekte). FTD komt al op relatief jonge leeftijd voor: het grootste deel van de mensen krijgt de ziekte tussen de 40 en 60 jaar.
Oorzaak
Bij 15 procent van de patiënten heeft FTD een genetische oorzaak. Drie genen zijn ontdekt als veroorzakende factor voor de ziekte. Eén van die drie genen is het gen voor progranuline, een eiwit dat onder meer een rol speelt als ontstekingsremmer en groeifactor voor hersencellen. Bij 4 à 5 procent van de patiënten speelt een mutatie in het progranuline-gen een rol. Door die genetische fout is het niveau aan progranuline bij deze patiënten slechts half zo hoog in vergelijking met mensen die de ziekte niet hebben. Onderzoekers van drie centra, van de Universiteit van Pennsylvania, de Universiteit van Sydney en UZ Leuven, hebben recent deelgenomen aan een studie, opgezet door de firma Prevail Therapeutics (Eli Lilly), naar die progranuline-niveaus. Ze onderzochten wat er zou gebeuren als ze de erfelijke code van gezond progranuline toe zouden dienen in het hersenvocht van de patiënten. Dat gebeurde via een eenmalige injectie op een plaats net onder het achterhoofd, waar zich relatief veel hersenvocht bevindt. De resultaten waren veelbelovend: zowel 6 als 12 maanden na de toediening bleek het niveau van progranuline bij de patiënten hersteld te zijn tot het normale niveau.
Behandeling
Een geneesmiddel dat FTD kan voorkomen of genezen is echter nog niet voorhanden.
Literatuur
Sevigny J, et al.
Progranulin AAV gene therapy for frontotemporal dementia: translational studies and phase 1/2 trial interim results.
Nat Med. 2024 May 14. doi: 10.1038/s41591-024-02973-0. Epub ahead of print. PMID: 38745011
