Psychoanalyse en psychoanalytische psychotherapie
Uitgangspunten
Psychoanalyse en psychoanalytische psychotherapie zijn twee vormen van psychotherapie die dezelfde theoretische en therapeutische uitgangspunten hanteren. In de eerste plaats gaan beide therapievormen ervan uit dat we ons vaak niet bewust zijn van de drijfveren van ons gedrag: we voelen ons soms angstig, onzeker of gedeprimeerd zonder te begrijpen waar dat vandaan komt. Het ervaren van zulke gevoelens kan ons leven heel onbevredigend maken en leidt soms tot ernstige verstoring van studie of werk en intieme relaties. Wensen, gedachten en gevoelens die we zelf niet accepteren houden we weg, ook voor onszelf. Daardoor kan een conflict ontstaan tussen datgene wat we eigenlijk willen en wat we in werkelijkheid doen, of een kloof tussen ons werkelijke gevoel en wat we aan anderen laten zien. Dat kan leiden tot psychische spanningen en problemen. Ook kunnen er misverstanden, isolement of conflicten met anderen ontstaan. Het doel van de psychoanalyse en de psychoanalytische psychotherapie is het bewust maken van verborgen gedachten en gevoelens. Dat maakt het mogelijk om psychische problemen beter te begrijpen en te verwerken.
Een tweede uitgangspunt van beide therapievormen is dat het beeld dat we van onszelf en van anderen hebben sterk wordt bepaald door de ervaringen met ouders en verzorgers in onze vroege jeugd. Een gevoel van verlating dat iemand heeft wanneer zijn partner twee dagen weg is, kan zijn terug te voeren op vroege ervaringen van verlies of verlating. Maar ook latere ervaringen kunnen hun sporen achterlaten. Soms herbeleven we en herhalen we onbewust in de omgang met onszelf en anderen ervaringen van vroeger. Vaak reageren we ongewild op een bepaalde manier op dezelfde situaties. In een psychoanalyse of psychoanalytische psychotherapie kunnen we ons van deze onbewuste gevoelens en belevingen geleidelijk bewust worden.
Overdracht
Niet alleen komt het voor dat we vroegere ervaringen opnieuw beleven, maar ook dat we onbewust gevoelens en gedachten toeschrijven aan anderen op grond van vroegere ervaringen. Zo kan iemand die als kind de ervaring had dat zijn ouders snel boos op hem waren, later het gevoel krijgen dat anderen snel boos op hem worden. Ook aan de psychoanalyticus of psychoanalytisch psychotherapeut kunnen op een bepaald moment dergelijke gevoelens worden toegeschreven. Dit verschijnsel noemen we overdracht.
De therapie biedt de mogelijkheid in een veilige omgeving belangrijke gevoelens te ervaren, te onderzoeken en te verwerken. In een psychoanalyse of psychoanalytische psychotherapie kunnen we ontdekken dat oude verwachtingen over onszelf en anderen niet vanzelfsprekend zijn. Het kan onthullend zijn om te merken dat de psychotherapeut niet boos wordt of u veroordeelt. Het wordt dan mogelijk om onszelf en anderen anders te gaan zien. Dat is een belangrijke voorwaarde voor het oplossen van psychische problemen.
Freud
De term psychoanalyse verwijst zowel naar een methode van onderzoek, van analyse van de menselijke geest (psyche) als naar de behandelmethode die psychoanalyse is gaan heten. Sigmund Freud is de grondlegger van de psychoanalytische theorie en de behandelmethode die daarop gebaseerd is. Na Freuds ontdekkingen in het begin van deze eeuw, heeft de psychoanalyse zich verder ontwikkeld en zijn de psychoanalytische theorie en praktijk voortdurend getoetst en aangepast aan nieuwe inzichten.
Dit gebeurde op basis van de ervaringen van psychoanalytici en psychoanalytisch psychotherapeuten en door onderzoek naar de ontwikkeling van het kind.
Wat houdt een psychoanalyse in?
Psychoanalyse is een vorm van therapie die gebaseerd is op een intensief therapeutisch contact. Een psychoanalyse duurt meerdere jaren. De cliënt komt vier tot vijf maal per week voor een behandeling van drie kwartier. De cliënt (analysand) ligt op een bank, de psychotherapeut (analyticus) zit op een stoel erachter. Deze opstelling maakt het mogelijk dat de analysand zo vrij mogelijk gedachten, gevoelens en herinneringen kan laten opkomen (vrije associatie) en dat de psychoanalyticus zich in alle rust kan inleven. De psychoanalyticus zal tijdens de zittingen vooral de cliënt aan het woord laten. De analyticus leeft zich in, tracht verbanden te begrijpen en legt deze voor aan de analysand. De duur en de frequentie van de therapie geven de cliënt gelegenheid onbewuste conflicten en problemen op een fundamenteel niveau te verwerken. Daarbij (her)beleeft de cliënt soms ervaringen van vroeger. Dat kan pijnlijk zijn maar tenslotte een gevoel van opluchting en bevrijding geven. Behalve de ruimte die dit biedt, vraagt een analyse ook het een en ander van de cliënt: tijd, inzet, incasseringsvermogen en de motivatie om zichzelf zo intensief te leren kennen. Een turbulente tijd in het leven is doorgaans niet het meest geschikte moment om een analyse te beginnen.
Wat houdt psychoanalytische psychotherapie in?
Psychoanalytische psychotherapie is een veel toegepaste vorm van gesprekstherapie. Het verschil met psychoanalyse is de intensiteit van de therapie. De cliënt komt een tot twee maal per week, voor een therapiezitting die drie kwartier duurt. Soms komt een cliënt een maal per twee weken. Hoe hoger de frequentie van de therapie, hoe meer gelegenheid er is voor het ontdekken, herkennen en begrijpen van onverwerkte en onbewuste gevoelens. Hoe lager de frequentie van de therapie, hoe meer het accent komt te liggen op het omgaan met gebeurtenissen in het dagelijks leven. Anders dan bij psychoanalyse zitten cliënt en psychotherapeut tegenover elkaar. Ook bij psychoanalytische psychotherapie is het zo dat u vertelt wat u beleefd heeft of wat u bezighoudt. Soms zal de psychotherapeut u iets vragen of iets zeggen over hetgeen u vertelt. Een psychoanalytische psychotherapeut stelt zich actiever op dan een psychoanalyticus en kan daardoor sneller ingrijpen in de gevoelens die de therapie bij u oproept. Psychoanalytische psychotherapie duurt meestal minder lang dan een psychoanalyse. De therapie duurt over het algemeen één tot enkele jaren.
Psychoanalyse of psychoanalytische psychotherapie?
Hoe komt men tot de keuze voor een psychoanalyse of een psychoanalytische psychotherapie? Wellicht heeft u al eens het gevoel of het vermoeden gehad dat de oorsprong van uw problemen samenhangt met vroegere ervaringen. Uw wens om uw problemen door te werken kan de keuze voor psychoanalyse of psychoanalytische psychotherapie mede bepalen. Tijdens de intake bekijkt de psychotherapeut samen met u welke vorm van psychotherapie het beste bij u past. Daarbij spelen de aard en de ernst van uw problemen een rol, maar ook de tijd en energie die u kunt besteden. In een adviesgesprek zal de psychotherapeut de mogelijkheden voor psychotherapie met u bespreken. Eventueel wordt u doorverwezen naar een andere psychotherapeut of hulpverlener.
Voor meer informatie
- Nederlandse Vereniging voor Psychoanalyse (NVPA)
- Nederlandse Vereniging voor Psychoanalytische Psychotherapie (NVPP)
- Nederlands Psychoanalytisch Genootschap
Engelstalige links
Bron: Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie (NVP)
