Antipsychotica - dopaminereceptoren
Inleiding
De cellichamen van het dopaminesysteem bevinden zich in het Ventral Tegmental Area (VTA), in de lager gelegen substantia nigra (SN) en een klein groepje bevindt zich in de nucei arcuati. Vanuit de substantia nigra lopen axonen naar het striatum: nigrostriatale systeem. Deze hebben invloed op het maken van vrijwillige bewegingen.Vanuit de Ventral Tegmental Area lopen axonen naar: de frontale cortex (mesocorticale verbinding) voor cognitieve informatie (concentratie/aandacht) en delen van het limbische systeem, nml. thalamus en nucleus accumbens (mesolimbische verbinding) voor beloning en motivatie.
Receptoren
Dopaminereceptoren worden onderverdeeld in een aantal subgroepen. De meest voorkomende en meest onderzochte subgroep is de dopamine D2-receptorgroep. Met behulp van onderzoeksmethoden uit de nucleaire geneeskunde kan de binding van antipsychotica aan de dopaminereceptoren in de hersenen worden onderzocht.
Technieken
Een kleine hoeveel radioactief materiaal (radioliganden) wordt toegediend. Dit bindt specifiek aan de receptoren. Een camera zet de (gamma)straling om in een afbeelding.
• Single photon emission computed tomography (SPECT)
• Positron emission tomography (PET)
Bevindingen
- D2-receptorbezetting en dosering
Verhoging van lage doseringen veroorzaakt een snelle stijging van de D2-receptorbezetting, terwijl verhoging van hoge doseringen geen verdere toename geeft. - D2-receptorbezetting en therapeutisch effect
Bij klassieke antipsychotica is onderzocht of uitblijven van effect kan worden verklaard door een verminderde D2-receptorbezetting bij non-responders. In verschillende onderzoeken bleek de bezetting in beide groepen echter even hoog. - D2-receptorbezetting en extrapiramidale bijwerkingen (EPB)
Er wordt verondersteld dat de D2-receptorbezetting van klassieke antipsychotica onder de 80% moet zijn om EPB te voorkomen. Een hogere D2-receptorbezetting is bij metolanzapine of risperidon gecorreleerd met een slechter subjectief welbevinden. - Lage doseringen antipsychotica
O.a. op basis van hoge D2-receptorbezetting bij lage doseringen wordt gepleit voor lagere doseringen.
Dopaminesysteem
Het dopaminesysteem is betrokken bij de selectie van relevante versus irrelevante informatie. In die context wordt wel de term salience (van saillant) gebruikt: bepaalde informatie wordt als relevant of betekenisvol bestempeld, terwijl andere informatie wordt genegeerd. Dopaminerge drugs als amfetamine en cocaïne, maar ook zeer stressvolle gebeurtenissen verhogen de concentratie dopamine, uiteindelijk faalt de adequate selectie van informatie en dat leiden tot psychotische belevingen.
Bron
- Lavalaye J, Haan L de, Linszen DH
Dopaminereceptorbezetting door antipsychotica: een overzicht van SPECT- en PET-onderzoek
Tijdschrift voor Psychiatrie (2002) 44, 39-43 - Dumont GJH en Moleman P
Het dopaminerge systeem en "salience"
Psyfar (2011) 6: 36-39
