Hulpgids

Antidepressiva - werkingsmechanisme

Chemisch proces

De neurotransmitters (serotonine en noradrenaline) worden gekoppeld aan de (post)synaptische receptoren in de celmembraan. Het gevolg is het activeren van het enzym adenylcyclase dat zich ook in de celmembraan bevindt. Adenylcyclase zet ATP in het celplasma om in cyclisch adenosine mono fosfaat (cAMP) door twee fosformoleculen af te koppelen. Een toename van cAMP, de zogenaamde second messenger activeert cAMP afhankelijk proteïnekinase (PKA) wat tot fosforylering van eiwitten leidt. Een van de best onderzochte eiwitten die gefosforyleerd worden is cAMP response element binding protein (CREB). Dit is een eiwit dat trancriptie van genen reguleert: activering leidt tot expressie van genen. De genen die door CREB worden gereguleerd zijn betrokken bij de plasticiteit (verandering in de organisatie van hersenen) van neuronen en andere cellen in het centraal zenuwstelsel, bijvoorbeeld veranderingen in de overdracht van prikkels van een neuron naar een ander neuron door versterking van synaptische verbindingen.
serotonine -> adenylcyclase -> cAMP -> PKA -> CREB

Andere stoffen

De effecten op de plasticiteit van neuronen via CREB worden beïnvloed door neurotrofinen en groeihormonen, bijvoorbeeld de BNDF (brain derived nerve growth factor). Stress remt dit systeem en antidepressiva activeren het juist. Antidepressiva activeren ook nog twee andere processen die CREB activeren.

Antidepressiva

Het limbische systeem speelt een belangrijke rol bij stemmingsstoornissen. Er zijn bevindingen dat bij depressieve stoornissen het celvolume in de hippocampus verminderd is, waarschijnlijk onder invloed van stresshormonen en de HPA-as. Antidepressiva stimuleren de uitgroeien nieuwvorming van neuronen in het limbische systeem. De serotonerge neuronen hebben hun cellichamen in de zogenaamde raphe-nuclei in de hersenstam en zenden hun uitlopers (axonen) naar vele delen van onze hersenen. SSRI's zetten de raphekernen aan tot een verhoging van de serotonineproductie.

Amygdala

Mensen met een depressie hebben een verhoogde hersenactiviteit, o.a. in de amygdala (onderdeel van het limbische systeem). Deze verhoogde activiteit in de amygdala normaliseert na een behandeling met SSRI's.

Literatuur werkingsmechanisme antidepressiva 

1. Moleman P
   Werkingsmechanisme van antidepressiva: effecten op plasticiteit van hersencellen
   Psyfar (2009) 2: 22- 24
2. Farmacotherapeutisch Kompas
3. Naarding, P en Risselada AJ
   Molemans Praktische psychofarmacologie
   Prelum (2021)