Hulpgids

In de literatuur wordt de term premenstruele stoornissen gebruikt als verzamelnaam voor PMS (premenstrueel syndroom) en premenstrual dysphoric disorder (PMDD). PMS is een beeld waarbij uiteenlopende klachten kunnen ontstaan in de twee weken vóór de menstruatie, ook wel de luteale fase genoemd, zonder dat er een andere aanwijsbare oorzaak is. Deze klachten kunnen onderverdeeld worden in somatische en psychische klachten. Somatische klachten kenmerken zich door onder andere een opgeblazen gevoel, pijnlijke borsten, verandering van eetlust, opvliegers, slapeloosheid en hoofdpijn. Psychische klachten zijn onder meer prikkelbaarheid en agressie, depressieve klachten, angst en stemmingswisselingen (NVOG, 2023; Johnson, 2004). Wanneer de psychische klachten ernstiger zijn en leiden tot duidelijke beperkingen in het dagelijks functioneren, wordt gesproken van PMDD. Dit wordt in de DSM-5 als aparte stoornis beschreven en komt naar schatting bij 3–8% van de menstruerende vrouwen voor terwijl PMS bij ongeveer 20–40% van vrouwen in de vruchtbare leeftijd voorkomt.

DSM-5 criteria premenstruele stemmingsstoornis 

• A. Tijdens de meeste menstruatiecycli dienen minstens vijf van de volgende symptomen aanwezig te zijn voor de aanvang van de menstruatie die binnen een paar dagen na het
       begin van de menstruatie afnemen, en minimaal of volledig afwezig zijn in de week na de menstruatie.
• B. Een (of meer) van de volgende symptomen dient aanwezig te zijn:
       1. Duidelijke  affectieve labiliteit (zoals stemmingsschommelingen).
       2. Duidelijke prikkelbaarheid of boosheid, of een toename van interpersoonlijke conflicten.
       3. Duidelijke sombere stemming, gevoelens van hopeloosheid of verlaagde zelfwaardering.
       4. Duidelijke angst, spanning, en/of het gevoel opgedraaid of opvliegend te zijn.
• C. Een (of meer) van de volgende symptomen: 
       1. Verminderde interesse voor de gewone activiteiten (werk, school, vrienden, hobby's).
       2. Subjectief ervaren van moeite met concentreren.
       3. Lethargie, vlug vermoeid of een duidelijk gebrek aan energie.
       4. Duidelijke verandering van de eetlust, overeten of hunkeren naar specifiek voedsel.
       5. Hypersomnie of insomnia.
       6. Het gevoel overspoeld te worden door emoties of zichzelf niet in de hand te hebben.
       7. Lichamelijke klachten zoals gevoelige of gezwollen borsten, gewrichts- of spierpijn, opgeblazen gevoel, gewichtstoename.
• D. De symptomen gaan samen met klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het functioneren op werk of op school en in de gebruikelijke relaties met anderen. 
• C. De stoornis is niet slechts een exacerbatie van de symptomen van een andere aandoening.
  
  

ICD-10 (classificatiesysteem ziektes) PMS

PMS wordt (in tegenstelling tot PMDD) gediagnostiseerd volgens de ICD-10 criteria. Conform deze criteria is het voldoende als één van de volgende symptomen aanwezig is, beginnende in de luteale fase en eindigend met de menstruele bloeding (of kort daarna): matig psychologisch ongemak, opgeblazen gevoel en gewichtstoename, pijnlijke borsten, gezwollen handen en voeten, diffuse pijnklachten en kwaaltjes, concentratiestoornissen, slaapmoeilijkheden en een veraderde eetlust.

Premenstruele Dysfore Stoornis (PMDD) 

PMDD is de ernstigere variant van PMS met eigen criteria en een aparte diagnose, waarbij met name psychische klachten als prikkelbaarheid, onrust, lusteloosheid en stemmingswisselingen op de voorgrond staan. (APA, 2023; Pearlstein 2005).  Klachten beginnen tussen de eisprong en het begin van de menstruatie. PMDD werd in 2013 als psychiatrische stoornis aan de DSM-5 toegevoegd en in 2019 in de ICD-11 als een aandoening van het voortplantingssysteem. 

Oorzaken 

De precieze oorzaak van PMS en PMDD is niet volledig bekend, maar het gaat waarschijnlijk om een samenspel van hormonale en neurologische factoren.
Hormonale schommelingen
De klachten hangen nauw samen met de menstruele cyclus. Bij anovulatoire cycli (zonder eisprong), tijdens de zwangerschap of na de menopauze – momenten waarop geen grote schommelingen van progesteron en oestrogeen optreden – zijn er doorgaans geen PMS-klachten. Dit wijst erop dat juist de wisselingen van deze hormonen een rol spelen.
Serotoninehypothese
Veel onderzoekers gaan ervan uit dat vrouwen met PMS/PMDD gevoeliger zijn voor hormonale veranderingen en dat zij een verstoorde serotoninerespons hebben. In studies worden onder meer lagere serotoninewaarden en een verminderde opname in bloedplaatjes gevonden tijdens de luteale fase. Dit kan verklaren waarom SSRI’s bij een deel van de vrouwen werkzaam zijn.
Rol van vroegkinderlijk trauma
Daarnaast is er steeds meer evidentie dat voegkinderlijk trauma (adverse childhood experiences, ACE) een belangrijke risicofactor vormt voor het ontwikkelen van PMS en met name PMDD, doordat traumatische ervaringen de gevoeligheid voor hormonale en neurobiologische ontregeling vergroten.
Andere verklaringen
Er bestaan ook theorieën die wijzen op een rol van progesteronmetabolieten zoals allopregnanolon, die via de GABA-A receptor of via beïnvloeding van het enzym monoamine-oxidase (MAO) stemmingsklachten kunnen veroorzaken. PMDD lijkt mede te berusten op een abnormale gevoeligheid voor allopregnanolon (ALLO) en veranderde GABA_A-receptorrespons, met verhoogde stress-reactiviteit in de luteale fase (koppeling aan HPA-as). Dit mechanisme kan verklaren waarom trauma/stress­gevoeligheid PMDD-achtige ontregeling versterkt. (5)

Meer PMS

• inzichten over hoe te behandelen
  
  

Literatuur

1. FMS NVOG Richtlijn Premenstrueel syndroom (PMS). Premenstrueel syndroom (PMS). 2023. Accessed May 13, 2025. Via: https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/premenstrueel_syndroom/startpagina_-_premenstrueel_syndroom_pms.html
2. Johnson SR. Premenstrual Syndrome, Premenstrual Dysphoric Disorder, and Beyond: A Clinical Primer for Practitioners: Obstet Gynecol. 2004;104(4):845-859. doi:10.1097/01.AOG.0000140686.66212. 1e. PMID: 15458909.
3. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing; 2022. doi:10.1176/appi.books.9780890425787
4. Pearlstein T, Yonkers KA, Fayyad R, Gillespie JA. Pretreatment pattern of symptom expression in premenstrual dysphoric disorder. J Affect Disord. 2005;85(3):275-282. doi:10.1016/j.jad.2004.10.004.
5. Hantsoo L, Epperson CN. Allopregnanolone in premenstrual dysphoric disorder (PMDD): Evidence for dysregulated sensitivity to GABA-A receptor modulating neuroactive steroids across the menstrual cycle. Neurobiol Stress. 2020 Feb 4;12:100213. doi: 10.1016/j.ynstr.2020.100213. PMID: 32435664; PMCID: PMC7231988.