Hulpgids

Ontslag en verlof uit het psychiatrisch ziekenhuis

Bron: Stichting Patiëntenvertrouwenspersoon Geestelijke Gezondheidszorg

1. INLEIDING

In een psychiatrisch ziekenhuis verbleven de patiënten vroeger meestal langer dan tegenwoordig het geval is. Men vindt nu namelijk dat een langdurige opname dikwijls meer kwaad doet dan goed doet. Vandaar dat men ernaar streeft om u zo snel als mogelijk is weer te laten terugkeren naar het gewone maatschappelijke leven. In het algemeen komt al vrij snel na uw opname ter sprake hoe lang ongeveer uw verblijf in het ziekenhuis zal gaan duren, en ook of het de bedoeling is dat u weer teruggaat naar huis of naar bijvoorbeeld een beschermende woonvorm. Voor veel mensen is de terugkeer naar het gewone dagelijkse leven een grote overgang. Daarom is het verstandig om eerst een paar keer met verlof thuis te komen. In deze brochure staat op welke manier u met ontslag of met verlof kunt gaan. Het is ook mogelijk dat u helemaal niet met ontslag wilt, maar dat uw behandelaar juist vindt dat u wel moet gaan. Dan spreekt men van een gedwongen ontslag en ook daarover leest u in deze brochure meer.

2. ONTSLAG NA EEN VRIJWILLIGE OPNAME

• in goed overleg
• tegen advies
• gedwongen

3. ONTSLAG IN GOED OVERLEG

Wanneer u en uw behandelaar allebei vinden dat het tijd is om de opname te beëindigen is sprake van ontslag in goed overleg. Er vindt een eindgesprek plaats tussen u en uw behandelaar. Wellicht krijgt u van hem enkele adviezen mee. Hij kan ook poliklinische opvang of begeleiding door een RIAGG voor u regelen.

4. ONTSLAG TEGEN ADVIES

Van ontslag tegen advies is sprake als u wilt vertrekken, terwijl uw behandelaar daar op tegen is. Bijvoorbeeld wanneer u vindt dat u beter bent en behandeling niet meer nodig is, maar uw behandelaar daar anders over denkt.

Kan men mij tegenhouden als ik tegen advies met ontslag wil?

Nee. Maar als de behandelaar meent dat er ongelukken kunnen gebeuren wanneer u naar huis gaat, kan hij een inbewaringstelling (IBS) aanvragen. In dat geval kunt u gedwongen worden om in het ziekenhuis te blijven. Over de IBS vindt u informatie op de pagina gedwongen opname in het psychiatrisch ziekenhuis. U kunt gevraagd worden een briefje te ondertekenen waarin staat dat u tegen advies vertrekt. U bent niet verplicht zo'n briefje te tekenen.

Heb ik recht op nazorg als ik tegen advies met ontslag ga?

Zeker, net als bij een ontslag in goed overleg heeft u recht op nazorg. Als u dat wilt krijgt u een eindgesprek met uw behandelaar en stuurt hij een ontslagbrief naar uw huisarts.

5. EEN GEDWONGEN ONTSLAG

Een ontslag dat plaatsvindt tegen uw wil heet een gedwongen ontslag. In de volgende situaties mag het ziekenhuis u met gedwongen ontslag sturen.
1. Als de indicatie voor de opname is vervallen.
Voorbeeld
U werd opgenomen in het psychiatrisch ziekenhuis omdat u zó angstig was dat u met niemand meer omging. U sloot uzelf thuis op. In de loop van de opname maakte u nieuwe vrienden en werd u lid van een wandel-vereniging. Ook pakte u uw opleiding weer op. Nu wil uw behandelaar dat u met ontslag gaat omdat hij denkt dat het ziekenhuis u niets meer te bieden heeft. U bent echter bang dat u uw therapeuten en uw mede-patiënten zult gaan missen en u wilt niet vertrekken. Ondanks uw tegenwerpingen stelt uw behandelaar een ontslagdatum vast.
2. Wanneer u elke behandeling weigert.
Als u een onderdeel van de behandeling weigert, moet gezocht worden naar alternatieven. Ook mag men niet met gedwongen ontslag dreigen om zo uw toestemming voor een behandeling af te dwingen.
Voorbeeld
Omdat u geen rust kon vinden bent u opgenomen. Volgens uw behandelaar bent u manisch-depressief en hij schrijft u bepaalde medicijnen voor. Maar u gelooft niet in deze medicijnen en daarom weigert u ze. Ook andere medicatie evenals de gesprekken die de behandelaar voorstelt, wijst u af. Hij heeft u verder niets anders te bieden en stelt daarom eenzijdig een ontslagdatum vast.
3. Als u de huisregels ernstig overtreedt.
Huisregels zijn er op elke afdeling en ze gelden voor alle patiënten. Ze zijn er om de ordelijke gang van zaken in het ziekenhuis te reguleren. Huisregels gelden voor alle patiënten. In huisregels staan bijvoorbeeld de etens- en de slaaptijden. Meestal staat in de huisregels ook op welke tijden bezoek kan worden ontvangen en wanneer er gebruik kan worden gemaakt van de telefoon. Het overtreden van huisregels voor de eerste keer leidt doorgaans niet tot een gedwongen ontslag. Er volgt een waarschuwing. Overtreedt u de huisregels opnieuw, dan kan ontslag volgen. Het dan wel om een ernstige overtreding gaan. Ook moet duidelijk zijn, dat het niet mogelijk is om een minder ingrijpende maatregel te treffen, bijvoorbeeld een overplaatsing naar een andere afdeling.
Voorbeeld
Op de afdeling waar u verblijft, wordt verwacht dat u de nachtrust respecteert tussen 23 uur en 6 uur. U bent op een avond met vrienden op stap geweest en komt om 2 uur ‘s nachts met veel kabaal terug op de afdeling. Uw behandelaar komt dat aan de weet en wijst u op de huisregel. U reageert nogal onverschillig. De behandelaar neemt het echter zwaar op en waarschuwt dat u wordt weggestuurd als het nog eens gebeurt. Een week later komt u opnieuw op een laat uur en met het nodige lawaai op de afdeling. Uw behandelaar ziet geen andere mogelijkheden en stelt tegen uw wil een ontslagdatum vast..

Wanneer mag ik niet gedwongen worden ontslagen?

Wanneer u al jaren in het psychiatrisch ziekenhuis woont is een gedwongen ontslag vrijwel ondenkbaar. U bent waarschijnlijk volledig aangewezen op de zorg van het ziekenhuis. Overplaatsing naar een andere afdeling of een andere instelling ligt dan meer voor de hand. Ook is het nagenoeg ondenkbaar dat u gedwongen wordt ontslagen wegens gedrag dat voortkomt uit de psychische stoornis waarvoor u nou net was opgenomen.

Voorbeeld

U bent opgenomen omdat u in een psychotische toestand verkeert. U hoort stemmen. Die houden u 's nachts uit de slaap en onder invloed van de stemmen schreeuwt u, bent u dreigend en bonkt u op de muren van de kamer. De medepatiënten worden bang voor u en ze kunnen niet meer slapen. Dan zijn er bepaalde maatregelen mogelijk, bijvoorbeeld overplaatsing, maar een gedwongen ontslag is niet gerechtvaardigd.

Mag ik op staande voet worden ontslagen?

In principe is een ontslag op staande voet uitgesloten. U heeft er recht op om u op het ontslag voor te bereiden.

6. ONTSLAG NA EEN GEDWONGEN OPNAME

Bent u gedwongen opgenomen dan wilt u waarschijnlijk zelf graag met ontslag. Hieronder wordt uitgelegd hoe en wanneer dat mogelijk is. Over de gedwongen opname zelf leest u meer op de pagina gedwongen opname in het psychiatrisch ziekenhuis. De geneesheer-directeur van het psychiatrisch ziekenhuis is in bepaalde gevallen verplicht ontslag te verlenen. Hij moet dat doen:
1. zodra u niet meer lijdt aan een psychische stoornis
2. zodra u niet meer gevaarlijk bent of het gevaar ook buiten het psychiatrisch ziekenhuis kan worden afgewend
3. zodra de rechter op uw verzoek bevel tot ontslag geeft
4. zodra het duidelijk is dat er geen voortzetting van een IBS wordt gevraagd
5. als er wel voortzetting van een IBS is gevraagd maar de rechter de IBS niet heeft voortgezet of te laat is met het nemen van een beslissing
6. zodra een machtiging is afgelopen en er geen nieuwe is aangevraagd voor de datum waarop de machtiging eindigde
7. als er wel een nieuwe machtiging is aangevraagd maar de rechter heeft de machtiging afgewezen In Gedwongen opname in het psychiatrisch ziekenhuis leest u aan welke termijnen de officier van justitie en de rechter zich hebben te houden. U kunt ook zelf de geneesheer-directeur om ontslag vragen door middel van een ontslagverzoek. Ontslagen worden uit een gedwongen verblijf betekent niet per sé dat u het ziekenhuis moet verlaten. Indien u dat wilt en uw behandelaar vindt het nodig, dan kunt u de opname vrijwillig voortzetten.

7. VOORWAARDELIJK ONTSLAG

Een voorwaardelijk ontslag is ook mogelijk. Wanneer het gevaar dat aanleiding was voor de gedwongen opname, voldoende is verminderd, verleent de geneesheer-directeur u voorwaardelijk ontslag. U mag dan onder bepaalde voorwaarden naar huis. Zo'n voorwaarde kan bijvoorbeeld inhouden dat u zich onder begeleiding stelt van een RIAGG, of dat u wekelijks uw medicatie komt ophalen op de polikliniek van het ziekenhuis. U dient zich tevoren bereid te verklaren tot het naleven van die voorwaarden. U krijgt een verklaring van de geneesheer-directeur waaruit blijkt dat u voorwaardelijk ontslag heeft. U kunt ook zelf de geneesheer-directeur om voorwaardelijk ontslag vragen. Tegen een afwijzende beslissing van de geneesheer-directeur kunt u, net als bij een gewoon ontslagverzoek, in beroep gaan bij de rechter. Gaat het thuis een tijdlang goed dan kan definitief ontslag volgen.

Kan voorwaardelijk ontslag worden ingetrokken?

Ja, dat kan. De geneesheer-directeur trekt het voorwaardelijk ontslag in wanneer er thuis toch weer gevaar ontstaat. U wordt dan opnieuw gedwongen opgenomen. De geneesheer-directeur kan het voorwaardelijk ontslag ook intrekken wanneer u zich niet aan de voorwaarden houdt. Voordat hij de beslissing neemt, moet de geneesheer-directeur u horen. Binnen vier dagen krijgt u op schrift waarom het ontslag is ingetrokken. Bent u het er niet mee eens dat uw voorwaardelijk ontslag is ingetrokken, dan kunt u de rechter vragen daar een oordeel over te geven. Aan uw advocaat kunt u vragen hoe dat moet, hij zal u ook bijstaan in de procedure. De bijstand van de advocaat is gratis.

8. HET ONTSLAGVERZOEK

Wilt u een ontslagverzoek indienen of voorwaardelijk ontslag verzoeken, dan schrijft u een brief aan de geneesheer-directeur van het psychiatrisch ziekenhuis. U schrijft daarin bijvoorbeeld dat er naar uw mening geen sprake meer is van een psychische stoornis en/of van gevaar. De pvp kan u helpen met het opstellen van een (voorwaardelijk) ontslagverzoek. Binnen twee weken ontvangt u van de geneesheer-directeur een brief waarin - onder vermelding van redenen - wordt meegedeeld of u (voorwaardelijk) ontslag krijgt of niet.

Wat moet ik doen als de geneesheer-directeur mij geen (voorwaardelijk) ontslag verleent?

Dan schrijft u vervolgens een brief aan de officier van justitie. Uw advocaat kan u hierbij helpen.

Wat doet de officier van justitie met mijn ontslagverzoek?

De officier van justitie stuurt uw ontslagverzoek meestal zo snel mogelijk door naar de rechter. Hij kan besluiten dat niet te doen wanneer hij in de afgelopen vier maanden al eens een ontslagverzoek van u aan de rechter heeft voorgelegd en er sindsdien geen verandering in uw toestand is gekomen. Uw ontslagverzoek mislukt dan.

Wat doet de rechter met het ontslagverzoek?

Binnen drie weken neemt de rechter een beslissing nadat hij eerst met u en uw advocaat en met uw behandelaar heeft gepraat. U kunt de rechter ook verzoeken om bepaalde deskundigen te horen. Alvorens een beslissing te nemen stelt de rechter zichzelf de volgende vragen.
1. Is er nog sprake van gevaar?
2. Komt het gevaar voort uit de psychische stoornis?
3. Is het verblijf in het psychiatrisch ziekenhuis nog noodzakelijk? Worden alle vragen beantwoord met JA, dan blijft de RM bestaan. Als de rechter een of meer vragen beantwoordt met NEE, dan beveelt hij uw ontslag. Voorwaardelijk ontslag wordt verleend als het gevaar zodanig is verminderd dat u onder bepaalde voorwaarden het ziekenhuis kunt verlaten.

9. RECHT OP NAZORG

U heeft recht op nazorg ongeacht de reden van uw vertrek uit het ziekenhuis. Dus ook wanneer u tegen advies of gedwongen met ontslag gaat, heeft u recht op nazorg. De nazorg betreft op zijn minst drie zaken.
1. Onderdak
De instelling moet inspanning doen om onderdak te regelen.
2. Geld
Zo mogelijk helpt het ziekenhuis u met het regelen van geld.
3. Behandeling
Als u nog medicijnen nodig heeft dan worden die meegegeven, of u krijgt een recept. U krijgt ook te horen waar u een nieuw recept kunt halen. Wilt u behandeling of begeleiding buiten het ziekenhuis dan wordt een contact geregeld met een hulpverlener, bijvoorbeeld van de RIAGG.

10. VERLOF TIJDENS HET VERBLIJF IN HET PSYCHIATRISCH ZIEKENHUIS

Als u er graag even tussenuit wilt kunt u om verlof vragen. Dat kan ook als u nog niet aan voorwaardelijk of definitief ontslag toe bent.

Ik ben vrijwillig opgenomen. Kan ik met verlof gaan?

Als u vrijwillig bent opgenomen bent u vrij om te gaan en te staan waar u wilt en mag u niet tegengehouden worden als u het ziekenhuis wilt verlaten. Tegenhouden kan alleen als er een inbewaringstelling (IBS) is aangevraagd en dat gebeurt als er sprake is van acuut gevaar.
Als vrijwillig opgenomen patiënt mag u er dus best even tussenuit. Van u wordt echter wel verwacht dat u dit overlegt met uw behandelaar en verder dat u deelneemt aan therapieën. In het begin van de opname kan de behandelaar van u vragen veel op de afdeling aanwezig te zijn omdat men u intensief wil observeren. Op een gegeven moment zult u voor een nacht of een weekend met verlof gaan. Als u langdurig in het psychiatrisch ziekenhuis verblijft, zult u ook weleens met vakantie willen. Daartoe moet u de gelegenheid krijgen, uiteraard in overleg met uw behandelaar. Sommige ziekenhuizen organiseren ook vakanties voor groepen patiënten.

Ik ben gedwongen opgenomen. Kan ik met verlof gaan?

Als u gedwongen bent opgenomen mag u het ziekenhuisterrein niet verlaten zonder toestemming. U mag zich wel vrij over het ziekenhuisterrein bewegen, als u de huisregels maar in acht neemt. Die vrijheid op het terrein kan worden beperkt, maar daar is een aparte beslissing voor nodig (zie Uw rechten in het psychiatrisch ziekenhuis).
U mag het ziekenhuisterrein wel verlaten als u verlof heeft. Daar beslist de geneesheer-directeur over. Hij verleent toestemming tot verlof als het gevaar dat de aanleiding was voor de gedwongen opname, voldoende is geweken. U krijgt van hem een briefje mee waarin staat wanneer en voor hoe lang u verlof heeft. Aan het verlof kunnen voorwaarden zijn verbonden, bijvoorbeeld de voorwaarde dat u elke dag uw medicijnen inneemt. Er bestaat kort verlof en lang verlof.
1. Kort verlof duurt maximaal zestig uur per keer. Dat komt neer op twee-en-een-halve dag achtereen en dat is lang genoeg om, bijvoorbeeld, een weekend naar huis te gaan. Kort verlof kan zo vaak worden toegestaan als men verantwoord acht. U kunt bij wijze van spreken elke dag kort verlof krijgen om een paar uur weg te gaan
2. Lang verlof duurt langer dan zestig uur achtereen, maar niet langer dan twee weken per keer en het kan tweemaal per jaar worden verleend. In twee weken lang verlof zou u met vakantie kunnen gaan
Kan verlof worden ingetrokken?
Ja, dat kan. Als er thuis toch weer gevaar ontstaat bijvoorbeeld doordat u met de medicatie bent gestopt, zal de geneesheer-directeur het verlof intrekken. Als er voorwaarden aan het verlof zijn gesteld en u komt deze niet na, dan kan de geneesheer-directeur het verlof ook intrekken. Als het verlof is ingetrokken wordt u naar het ziekenhuis teruggehaald. Binnen vier dagen krijgt u de redenen hiervoor op schrift. Voordat hij de beslissing neemt, moet de geneesheer-directeur zo mogelijk u horen. Bent u het niet eens met de intrekking van uw verlof dan kunt u hierover het oordeel van de rechter vragen. Uw advocaat vertelt u hoe dat in zijn werk gaat en staat u bij in deze rechterlijke procedure. De bijstand van de advocaat kost u niets.

11. COLOFON

Uitgever Stichting Patiëntenvertrouwenspersoon Geestelijke Gezondheidszorg, Utrecht, vierde druk, november 2006
Auteurs Marc Frankevyle en Femke Welles
Bewerking vierde druk Kirsten Pauwels en Annemieke Rijsdijk
Eindredactie vierde druk Ton-Peter Widdershoven