Neurocognitieve stoornis door ziekte van Alzheimer
Geschiedenis
Alzheimer is genoemd naar de Duitse neuro-histopathoog en psychiater Alois Alzheimer (1864-1915). Hij beschreef het ziketebeeld van een 50-jarige vrouw die in toenemende mate had last van geheugenverlies, hallucinaties en verwarring. Na het overlijden van de vrouw bestudeerde Alzheimer haar brein en ontdekte daar plaques. Door deze ontdekking weten we dat de ziekte van Alzheimer zich kenmerkt zich door het ten gronde gaan van hersencellen en het voorkomen van abnormale klonten (zogenaamde seniele plaques) en onregelmatige knopen (neurofibrillaire degeneratie) van hersencellen. Een zekere diagnose is bij leven niet mogelijk; de uiteindelijke diagnose kan pas gesteld worden na pathologisch onderzoek
Voorkomen
Eén op de 10 mensen boven de 65 jaar krijgt de ziekte. Bij mensen boven de 85 jaar is dit zelfs 1 op 2. In Nederland hebben naar schatting 200.000 mensen deze aandoening.
Verloop
De vroege vorm begint meestal tussen het veertigste en zestigste jaar, de late vorm meestal na het vijfenzeventigste jaar. Het begin is sluipend, de patiënt zelf heeft geen klachten (geen ziektebesef). De omgeving merkt soms wel geheugenstoornissen op. Vaak heeft de patiënt de neiging in het verleden te leven, zijn leermogelijkheden zijn ernstig beperkt en hij heeft vaak moeite met de weg vinden, zich aan te kleden, tekenen en rekenen.
DSM-5 criteria
- A. Er wordt voldaan aan de criteria voor een uitgebreide of beperkte neurocognitieve stoornis.
- B. Er is een sluipend begin en een geleidelijke progressie van beperkingen in een of meer cognitieve domeinen.
- C. Er wordt voldaan aan de criteria voor de classificatie waarschijnlijk of mogelijk door de ziekte van Alzheimer:
- Aanwijzingen uit familieanamnese of genetisch onderzoek.
- Alle volgende drie:
* duidelijke aanwijzingen voor achteruitgang in geheugen, leervermogen
* gestaag progressieve. geleidelijke achteruitgang in cognitief functioneren
* geen aanwizjingen voor gemengde etiologie. - D. De stoornis kan niet niet beter worden verklaard door een cerebrovasculaire ziekte, een andere neurodegeneratieve ziekte, de effecten van een middel of een andere psychische, neurologische of systeemaandoening.
Oorzaak
Ondanks tientallen jaren van onderzoek is het nog steeds niet precies duidelijk hoe de ziekte van Alzheimer ontstaat. Wel lijkt het er volgens velen op dat amyloïd-bèta-eiwitten een vinger in de pap hebben. Over het algemeen wordt aangenomen dat de overmatige ophoping van neurotoxisch amyloïde-bèta de eerste factor is voor het ontstaan en de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer.
Waarschijnlijk is sprake van een samenloop van verschillende factoren, waaronder veroudering, genetische factoren en omgevingsinvloeden, en neemt een stoornis in de amyloïdehuishouding een centrale plaats in de pathogenese in.
Amyloïde is een eiwit dat bij gezonde mensen in oplosbare vorm in de hersenen aanwezig is. Het ontstaat na afsplitsing van de voorloper, het amyloïde precursor proteïne (app). Afhankelijk van de plaats van afsplitsing in het app ontstaat een amyloïde van meestal 40 aminozuren, maar soms 42. Dit wordt het bètaamyloïde of A-bèta-42 genoemd vanwege zijn krakelingachtige (bèta) vorm. Bij de ziekte van Alzheimer blijkt er een onbalans te bestaan tussen productie en verwijdering van A-bèta. Het A-bèta-42 vertoont een grotere neiging tot aggregatie dan het A-bèta-40. Deze neerslagen vormen de voor de ziekte van Alzheimer kenmerkende seniele plaque. In neergeslagen vorm leidt dit amyloïde tot de activatie van microgliacellen en andere ontstekingsreacties in de hersenen. Diverse ontstekingsmediatoren, zoals interleukines en cytokines worden hierbij gevormd. Deze zijn toxisch voor zenuwweefsel, waardoor neuronen hun functie niet meer kunnen uitoefenen, met als uiteindelijk gevolg celdood en dementie. Bij de afsplitsing van het app spelen verschillende secretasen een rol. Bèta-42-amyloïde wordt vooral door het bèta- en gammasecretase gevormd. Voor de vorming van de neurofibrillaire tangles is een ander proces verantwoordelijk, namelijk het teloorgaan van de intracellulair gelegen microtubuli die het cytoskelet vormen. Deze tubuli vormen een complex geheel dat als een soort interne buizenpost dienst doet bij het vervoer van neurotransmitters door de cel heen. Deze tubuli worden op hun plaats gehouden door het tauproteïne, vergelijkbaar met de functie die bielzen voor spoorrails hebben. Bij de ziekte van Alzheimer ondergaat dit tauproteïne pathologische veranderingen: het wordt gehyperfosforyleerd, waardoor het zijn functie niet goed meer kan uitoefenen en te gronde gaat. Vooral de piramidecellen in de entorhinale cortex en frontale hersendelen bevatten door hun lengte veel microtubuli en zijn daardoor extra kwetsbaar. Als gevolg van de disfunctie van de zenuwcellen is bij de ziekte van Alzheimer sprake van een tekort aan verschillende transmitters, zoals chocholine (Ch), serotonine, gamma-aminobutyric acid (gaba) en noradrenaline. Choline wordt in de synapsspleet afgebroken door het Ch-esterase. Choline is sterk betrokken bij de signaaloverdracht in de hippocampus, die een belangrijke rol speelt bij het vastleggen van sensorische informatie in het geheugen. Bij de ziekte van Alzheimer is het gehalte aan choline sterk verminderd.
Behandeling
Klik hier voor een overzicht van de behandeling bij de ziekte van Alzheimer
Patiëntenorganisatie
Engelstalige links
• Alzheimer Europe
• Alzheimer Research Forum
• Alzheimer Scotland
• Alzheimer Society of Canada
• Alzheimer's Association
• Alzheimer's Association Northern California
• Alzheimer's Association WA (Western Australia)
• Alzheimer's Disease International
• Alzheimer's Society
• New Diagnostic Criteria for Alzheimer's Published (2011)
• PubMed (overzicht van de publicaties van één jaar)
Bron
- DSM-5 - Nederlandse vertaling
American Psychiatric Association
Uitgeverij Boom (2014) - Nederlands Herseninstituut
