Hulpgids

Burn-out

Het lichaam reageert op stress met afgifte van het stresshormoon cortisol. Het gevolg is een verhoogde waakzaamheid door onder andere een versnelling van het hartritme, verhoogde spierspanning en een snellere en diepere ademhaling. Een gezonde spanning is goed omdat men extra alert en geconcentreerd kan reageren en zo beter kan presteren. Wordt de spanning te hoog, duurt deze te lang en kan de spanning onvoldoende wegvloeien, kan stress zich uiten in een verscheidenheid aan "spanningsklachten" zoals: vermoeidheid, slecht slapen, pijn (hoofdpijn, maagpijn, spierpijn, etc). Als de stress (te) lang aanhoudt en/of er geen tijd is om te herstellen, worden de gevolgen op steeds meer gebieden merkbaar en kan het evenwicht permanent verstoord raken, hetgeen kan uitmonden in overbelasting.

Wat is een burn-out?

Een burn-out is een uitputtingsreactie van lichaam en geest op een (jaren)lange periode van (werk)stress. Het belangrijkste kenmerk is het verlies van energie en het gevoel dat de emotionele reserves zijn uitgeput; "de accu is leeg. De uitputting geeft je het gevoel op afstand te staan van je werk en van mensen uit je omgeving. Hierdoor kun je een prikkelbare, cynische houding tegenover collega's en de mensen om je heen hebben. Dat alles kan maken dat je op je werk minder goed presteert en je gaat twijfelen aan je eigen kunnen. Als de balans tussen belasting (draaglast) en belastbaarheid (draagkracht) langdurig en/of ernstig wordt verstoord door één of meer stress veroorzakende factoren kan iemand klachten ontwikkelen. In de DSM 5 wordt een dergelijke stressgebonden stoornis een "aanpassingsstoornis" genoemd. 

Indeling stressgerelateerde stoornissen conform MDR depressie (2005)

• Spanning
  Er bestaan geen zodanige beperkingen in sociaal of beroepsmatig functioneren dat betrokkene rollen (zoals de werkrol) of substantiële delen daarvan laat vallen. 
• Overspanning
  Er zijn substantiële beperkingen in sociaal of beroepsmatig functioneren. De periode tussen aanvang van de herkenbare stressveroorzakende situatie en de ontstane functioneringsproblematiek is relatief kort (tot circa 12 weken). Overspannenheid gaat gepaard met veel stressklachten, maar er is geen sprake van uitputting. Labiliteit en een opgejaagd gevoel staan op de voorgrond, niet de uitputting, wel is er sprake van een beperking in het functioneren. De meeste mensen die overspannen zijn, zijn gedurende een bepaalde periode niet in staat om te werken. 
• Burn-out
  Er is een relatief lange voorgeschiedenis (een jaar of langer) van blootstelling aan stressoren en een chronisch klachtenbeloop. De patiënt is emotioneel uitgeput en heeft bovendien een grote distantie ten opzichte van het werk en/of een verminderd gevoel van competentie. Een burn-out kun je zien als het eindstadium van overspannenheid. Kenmerkend voor een burn-out is dat het een glijdende schaal is, waarbij je "ineens" in een ravijn stort. Dit laatste gebeurt meestal als je vakantie hebt of als je ziek wordt. Het kost meer tijd en moeite om uit een burn-out te komen dan om overspannenheid te overwinnen. Uitputting, sociale problemen en negatieve opvattingen staan op de voorgrond.

Voorkomen

Naar schatting wordt per jaar ten gevolge van stressklachten ten minste zeven miljard per jaar (circa 20 miljoen per dag) uitgekeerd op basis van de ziektewet, AAW en WAO. Geschat wordt dat 12 op 100 bezoeken aan de huisarts te maken hebben met stressklachten. Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft 10 procent van de Nederlandse beroepsbevolking last van burnout-verschijnselen. Het gevoel door het werk compleet uitgeput te zijn, is onder vrouwen ongeveer even sterk verbreid als onder mannen (ongeveer één op de tien). Verder komen per jaar 30.000 mensen, evenveel mannen als vrouwen, door psychische klachten in de WAO. Geschat wordt dat 30 procent daarvan door stress en overbelasting veroorzaakt wordt. Klachten door overbelasting op het werk komen voor in alle bedrijfstakken en in alle beroepen, maar komt voornamelijk voor in beroepen waar sprake is van veelvuldig en intensief contact met mensen, zoals in het onderwijs, de horeca, de gezondheidszorg en het management. Onderwijs en horeca scoren het hoogst (13%), de welzijnssector zit iets boven het gemiddelde.

Prognose

De prognose hangt nauw samen met de geboden begeleiding, de persoonlijkheid, de aard en hoeveelheid van de werkproblemen, de aanwezigheid van andere stressors in het heden en verleden. Schatting over herstel lopen uiteen van 30% tot 95%. De gunstige prognose van 95% herstel binnen zes maanden is gebaseerd op werkhervatting en WAO-aanmeldingspercentage. Met een adequate cognitief gedragstherapeutische begeleiding door een psychiater, psychotherapeut of psycholoog zou volgens sommige onderzoekers, 80% van de patiënten binnen zes maanden kunnen herstellen. Ook complicaties als chroniciteit, depressie en paniekaanvallen beïnvloeden het verloop en prognose.

Behandeling

Burn-out is goed te behandelen met cognitieve gedragstherapie. Een eerste stap is klachtenreductie, rust, invullen dagstructuur, beweging en ontspanningsoefeningen i.c.m. is psycho-educatie. Hierna herstel en preventie door verbeteren of veranderen gedrag, o.a. wordt door verbeteren van leefstijl, conflicthantering, assertiviteit, timemanagement, leren hulp vragen, bijstellen verwachtingen en eisen, verbeteren zelfbeeld, zelfwaardering, etc. Tenslotte moet aandacht besteed worden aan onverwerkte traumatische gebeurtenissen die een rol hebben gespeeld bij de ontwikkeling van de klachten.

Meer burn-out

• wat is bekend over de oorzaken
• een vragenlijst: Burnout Potential Inventory (BPI)
• overzicht van de symptomen

Literatuur burn-out

1. De leefsituatie van de Nederlandse bevolking, 1997
   Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)
2. Burnout en symptomen van werkstress bij vrouwen, 1998
   Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)
3. Schröer K
   Ziekteverzuim wegens overspanning (1993)
4. Terluin B
   Spanningsklachten en surmenage (1997)