Psychiatrische bijwerkingen medicijnen

Stemmingsstoornissen

• β-blokkers
  Bij Lareb zijn meldingen gedaan van depressie (28 maal), suïcidale gedachten (2 maal) en suïcidepogingen (4 maal) bij het gebruik van metoprolol (frequentst gebruikte β-blokker: >1 miljoen gebruikers in 2014). In een systematic review en meta-analyse (Riemer, 2021) kwam depressie niet vaker voor bij gebruik van bètablokkers dan bij gebruik van placebo. Eerder werd dit ook al bevestigd in een meta-analyse van ruim 15 onderzoeken (Ko, 2002), een review uit 2011 (Verbeek, 2011).
• Calciumantagonisten
  Een verband lijkt onwaarschijnlijk vanwege veel tegenstrijdige resultaten van onderzoeken. (Simoons, 2015)
• ACE-remmers
  Ook bij de ACE-remmers worden tegenstrijdige resultaten gevonden. Bij Ace-remmers zijn wel hallucinaties beschreven als bijwerking.
• Methyldopa en clonidine
  Depressie treedt bij 1-10 % van de gevallen op bij gebruik van methyldopa, mogelijk door een verlaging van noradrenaline. (Celano, 2011) Depressie wordt als bijwerking vermeld bij clonidine. 
• Roaccutane (tegen acne).
• Corticosteroïden
  Kunnen depressieve klachten uitlokken of verergeren, voornamelijk bij een hoge dosering (40 mg prednison per dag of equivalente doseringen van andere corticosteroïden). Naast depressie, worden corticosteroiden ook in verband gebracht met een psychose en manie. (Simoons, 2015). Steroïden als prednison en cortison, die bijvoorbeeld worden geïnhaleerd bij astma, kunnen bij langer gebruik leiden tot psychische bijwerkingen. Hersenonderzoekers van het LUMC zagen symptomen als  angst, depressie, manie en delirium. (van der Meulen, 2022) De medicijnen veranderen de witte en de grijze stof in de hersenen. Die zijn verantwoordelijk voor communicatie tussen hersengebieden en het doorgeven van informatie. 
• Antibiotica
  Kunnen manie uitlokken.
• Antimalaria
  Vooral van mefloquine is de bijwerking op de stemming goed onderzocht en aangetoond dat er meer depressieve symptomen mee optreden.
• Anti-epileptica
  De FDA heeft in 2008 bekend gemaakt dat anti-epileptica suïcidale gedachten en suïcidaal gedrag kunnen veroorzaken. Verschillende anti-epileptica, waaronder topiramaat, zijn in verband gebracht met een depressieve bijwerking,

• Antidepressiva
  Het risico op suïcidaliteit kinderen en jong volwassenen onder de 25 jaar lijkt statistisch significant verhoogd te zijn. De FDA kwam tot deze conclusie nadat zij de gegevens van 372 door de industrie aangeleverde gerandomiseerde dubbelblinde onderzoeken (bijna 100.000 patienten) had geanalyseerd. Bij jongeren komt suicidaliteit vaker voor bij de start van het onderzoek en wordt geen significant effect gevonden op de suicidaliteit, terwijl de depressieve symptomen afnemen.
• Antiparkinson-medicatie
• Benzodiazepinen
  Benzodiazepinen kunnen paradoxale reacties veroorzaken als bijwerking of als onttrekkingsverschijnsel, bijvoorbeeld depressieve klachten en suïcidale gedachten

• 5-α-reductaseremmers (finasteride en dutasteride)
  depressieve stemming en depressie. Op basis van dierexperimenteel onderzoek wordt verondersteld dat 5-α-reductaseremmers de stemming en het gedrag kunnen beïnvloeden doordat ze de omzetting van progesteron naar allopregnanolon, dat een effect heeft op gamma-amino-boterzuur (GABA).
• Montelukast
  Montelukast (Singulair) is een medicijn tegen astma en allergie, heeft ernstige bijwerkingen: veranderingen in gedrag en stemming, slaapproblemen, angsten, agressie of vijandigheid, zelfs depressie en suïcide.
• NSAID's, amandantine, flunarizine allen geasscocieerd met depressieve klachten als bijwerking.

Andere psychiatrische bijwerkingen

• Azathioprine: angststoornissen 
• Gosereline: depressie en psychose
• Losartan: hallucinaties, nachtmerries, angst en depressie 
• Tramadol: (vrijwel alleen bij ouderen): hallucinaties, slaperigheid, verwardheid
• Pergolide: gokverslaving 

• Rusteloosheid, verwardheid en depressie (0,01-0,1%) en hallucinaties en agressie (< 0,01%). Bij Lareb zijn diverse meldingen gedaan van psychische bijwerkingen: slaapproblemen, stemmingswisselingen, verward gedrag en agressie.  

Literatuur

• Celano CM, Freudenreich O, Fernandez-Robles C, Stern TA, Caro MA, Huffman JC.
  Depressogenic effects of medications: a review.
  Dialogues Clin Neurosci. 2011;13(1):109-25.

• GEBU, juni 2015
• Ko DT, Herbert PR, Coffey CS et al
  Beta-blocker therapy and symptoms of depression, fatigue and sexual dysfunction.
  JAMA 2002; 288 (3):351-357
• Lareb
  ACE-inhibitors and hallucinations - an update 
• Macedo AF, Taylor FC, Casas JP et al.
  Unintended effects of statins from observational studies in the general population: systematic review and meta-analysis
  BMC Medicine201412:51
• Multidisciplinaire richtlijn depressie, 2013
• Riemer, TG et al
  Do β-Blockers Cause Depression?: Systematic Review and Meta-Analysis of Psychiatric Adverse Events During β-Blocker Therapy.
  Hypertension. 2021;77(5):1539-1548.
• Simoons M
  Depressie als bijwerking van somatische geneesmiddelen
  Psyfar 2015:4; 43-52
• Verbeek DE, van Riezen J, de Boer RA, van Melle JP, de Jonge P.
  A review on the putative association between beta-blockers and depression.
  Heart Fail Clin. 2011 Jan;7(1):89-99
• van der Meulen M, Amaya JM, Dekkers OM, Meijer OC.
  Association between use of systemic and inhaled glucocorticoids and changes in brain volume and white matter microstructure: a cross-sectional study using data from the UK Biobank.
  BMJ Open. 2022 Aug 30;12(8):e062446. doi: 10.1136/bmjopen-2022-062446. PMID: 36041764; PMCID: PMC9438037.