Paniekstoornis

Angst is een normale reactie op een dreigend gevaar voor reëel of vermeend gevaar. Angst heeft, net als pijn, een belangrijke functie: pijn is een signaal dat je rust moet nemen om te kunnen herstellen, angst is een signaal om in beweging te komen om gevaar te bestrijden. Het lichaam reageert op angst o.a. met een versnelde hartwerking (hartkloppingen) en ademhaling ("hyperventilatie") en een verhoogde bloedtoevoer naar de spieren (warm worden). Soms ontstaat angst zonder een direct aanwijsbare oorzaak. De angst kan zo hevig worden dat we het paniek noemen. Paniek is een plotselinge hevige schrik of intense angst. Het woord paniek is afgeleid van de Griekse god Pan, die met zijn nare uiterlijk vijanden angst inboezemde. Een paniekstoornis is een angststoornis die gekenmerkt wordt door meerdere en onverwachte paniekaanvallen in relatief korte tijd. Deze aanvallen zijn intense perioden van angst of extreme angst die zich plotseling ontwikkelen en binnen enkele minuten hun piek bereiken. Mensen met een paniekstoornis leven vaak in angst voor de volgende paniekaanval, wat hun dagelijks functioneren ernstig kan beïnvloeden. In een groot Nederlands onderzoek onder volwassenen van 18-64 jaar bleek de lifetime-prevalentie (mensen die ooit in hun leven een paniekaanval hebben gehad): 3,8% (bij vrouwen 5,7%, bij mannen 1,9%). Geschat wordt dat 1-5% van de bevolking een paniekstoornis heeft. Meestal begint een paniekstoornis tussen het 25e en 30e jaar.

Agorafobie (pleinvrees)

Het gevolg van paniekaanvallen is angst voor die paniekaanvallen: angst voor de angst (anticipatieangst). Een paniekstoornis leidt bij naar schatting 60% van de patiënten tot een agorafobie: angst om in plaatsen of situaties te zijn waaruit men niet direct kan ontkomen of hulp kan krijgen: zoals reizen met het openbaar vervoer, autorijden, drukke winkels, file, bioscoop, te midden in een menigte of in een rij staan. Mensen zijn bang dat ze een angstaanval krijgen en dat niemand dan kan helpen. Een agorafobie komt vaak voor bij een paniekstoornis. Het vermijdingsgedrag kan dermate ernstig zijn dat men volledig aan huis gebonden raakt. Agorafobie kan zich ook voordoen zonder paniekaanvallen. Men vermijdt het reizen of weggaan naar plekken waar men ernstig in verlegenheid of hulpbehoevend kan geraken als gevolg van bijv. duizeligheid of vallen, onwerkelijk voelen, verlies van controle, braken of hartklachten.

Symptomen

Hartkloppingen, druk op de borst, trillen, droge mond, misselijkheid, zweten, koude rillingen, benauwd gevoel, duizeligheid, gevoel flauw te vallen, verdoofd of tintelend gevoel, angst om dood te gaan, angst om gek te worden of controle over zichzelf te verliezen, gevoel van onwerkelijkheid.

Oorzaken - waarschijnlijk combinatie van erfelijkheid, opvoeding en hormonen

Kinderen van een ouder met een paniekstoornis hebben meer kans dat ze zelf ook een paniekstoornis krijgen.
Traumatische gebeurtenissen en ingrijpende ervaringen in de vroege jeugd vormen een risico. Bij vrouwen komt de paniekstoornis drie keer zo vaak voor als bij mannen.
Vrouwelijke hormonen hebben invloed op een paniekstoornis, al weten we niet precies hoe het werkt. De klachten van een paniekstoornis worden vaak minder tijdens een zwangerschap en nemen weer toe na een bevalling. Na de menopauze worden de klachten ook weer minder. Een behandeling met vrouwelijke hormonen helpt echter niet.
Drugs, alcohol en drankjes met cafeïne verergeren de klachten of lokken die soms uit.

Lichamelijke oorzaken paniekklachten

• hyperthyreoïdie
• syndroom van Cushing
• hypoglykemie
• feochromocytoom
• prolaps mitralisklep (doorbuigen klep linkerkamer en boezem hart)
• vertigo (draaiduizeligheid)
• psy stimulantia: cocaïne, amfetamine, caffeine)
• onttrekking van medicatie

Meer over de paniekstoornis

inzichten over hoe te behandelen
een vragenlijst: BSQ (+ beschrijving)
de DSM-5 criteria

Hulpgids