Hulpgids

Seksueel grensoverschrijdend gedrag door hulpverleners

Seksueel grensoverschrijdend gedrag in de zorgrelatie tussen zorgverlener en cliënt is gedrag dat seksueel (getint) van aard is en waarbij iemands grenzen worden overschreden. Zelfs als een cliënt ermee instemt, het initiatief neemt of erop aandringt is het seksueel grensoverschrijdend gedrag door een zorgverlener. Dat is het ook als het in de afkoelingsperiode gebeurt; na het beëindigen van de zorgrelatie.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag

• Seksualiserend gedrag: seksueel getinte berichten of opmerkingen
• Onnodige aanraking of zoenen
• Onnodige ontkleding
• Onnodig inwendig en uitwendig onderzoek
• (Gewenst) seksueel contact
• Aanranding
• Verkrachting
  
  

Prevalentie van seksueel grensoverschrijdend gedrag

Vanaf ongeveer 1984 wordt in Nederland onderzoek gedaan naar de prevalentie van seksuele intimidatie binnen de hulpverleningsrelatie. Hulpvragers moeten vaak veel overwinnen om toe te geven dat zij seksueel geïntimideerd zijn, plegers zijn niet geneigd onderzoekers mededelingen te doen over seksueel intimiderend gedrag.
Globaal blijkt uit ter beschikking staande onderzoekingen dat 4 tot 13% (!) van de mannelijke hulpverleners seksueel geladen contacten heeft met vrouwelijke hulpvragers. Werkers in de GGZ lijken koploper als het gaat om seksueel grensoverschrijdend gedrag in de zorg.

Recht en professionele gedragsregels

• Civiel recht
  De WGBO benadrukt de eigen verantwoordelijkheid van de hulpverlener voor zijn handelen door hem te verplichten altijd te handelen als goed hulpverlener. De hulpverlener kan onder andere worden veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding.
• Strafrecht
  Het plegen van ontucht met misbruik van gezag/vertrouwen is strafbaar gesteld in artikel 249 Wetboek van Strafrecht. Hieronder valt onder andere ontucht door medewerkers in de gezondheidszorg of maatschappelijke zorg, met iemand die zich als patiënt of cliënt aan zijn hulp of zorg is toevertrouwd.
• Vanzelfsprekend is het strafrecht in de hulpverleningsrelatie volledig van toepassing. Aanranding en verkrachting zullen dan ook op dezelfde wijze worden vervolgd als dat het geval is buiten hulpverleningsrelaties. Juist de afhankelijkheidsrelaties zal in het oordeel van de rechter strafverzwarend werken. Dit artikel stelt het plegen van ontucht in welke vorm dan ook strafbaar, zelfs als de hulpvrager hiertoe toestemming heeft gegeven.
• Tuchtrecht
  Het Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheids­zorg (CTG) stelt dat bij seksueel grensoverschrijdend gedrag de aangeklaagde in beginsel wordt geschorst uit het BIG-register. Naargelang de omstandig­heden kan de op te leggen maatregel worden verzwaard of verlicht.
  
  

Preventie

• Regels en richtlijnen alleen zijn onvoldoende

• Praat over seksualiteit, het grijze gebied en grensoverschrijdend gedrag
• De cultuur in organisaties ondersteunt een professionele zorgrelatie
• Geef zorgverleners handvatten om (de aanloop) beter te herkennen
• Zorg voor scholing over het voorkomen van (seksueel) grensoverschrijdend gedrag
• Geef handvatten om in te grijpen en te melden als er vermoedens zijn
• Zorg voor een duidelijk stappenplan en veilige aanspreekpunten voor vermoedens en meldingen
• Heb in het functioneren oog voor de persoonlijke omstandigheden van zorgverleners die van invloed kunnen zijn op gedrag
• Controleer het arbeidsverleden van zorgverleners
• Versterk de positie van de cliënt
  
  

Klachten over seksueel grensoverschrijdend gedrag

Als het niet is gelukt om seksueel grensoverschrijdend gedrag in de zorg en jeugdhulp te voorkomen, moet het worden gemeld bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. Het gaat dan om ‘geweld in de zorgrelatie’: seksueel grensoverschrijdend gedrag valt daaronder.

Meer informatie

• Website van de inspectie: Geweld in de zorgrelatie en Meldingen Jeugd

• Meer over klacht indienen
• Brochure Inspectie: "Het mag niet, het mag nooit"