Hulpgids

De gids voor de geestelijke gezondheidszorg

Delirium of delier

Wat is een delier?

Delirium is afgeleid van het Latijnse lira hetgeen groeve, spoor; delirium kan dus vertaald worden als ontsporing. Een delier is een acute hallucinatoire verwardheid bij veranderd bewustzijn. Het is een ernstige psychiatrische syndroom ten gevolge van een lichamelijke aandoening. Het delier wordt in de DSM-5 gerekend onder de "neurocognitieve stoornissen". Bij deze DSM-5-classificatie is sprake van verminderd cognitief functioneren door hersenafwijkingen die op latere leeftijd ontstaan. Kenmerkend zijn een vrij plotseling optreden van een verlaagd bewustzijn, concentratie- en oriëntatiestoornissen, hallucinaties en waanideeën. Een delier komt vooral voor bij oudere patiënten in een algemeen ziekenhuis. De behandeling richt zich steeds op de onderliggende oorzaak en meestal verdwijnt het delier dan binnen enkele dagen of weken.

Voorkomen

De prevalentie (totaal aantal gevallen die er op een bepaald moment zijn) van een delirium (bij de in een ziekenhuis opgenomen patiënten) ligt tussen de 10% en 30%.
Bij (opgenomen) kankerpatiënten wordt het voorkomen van een delier geschat op 25% en bij (opgenomen) Aids-patiënten 30%-40%. De kans na een operatie een delier te ontwikkelen wordt geschat op 51% en 80% van de patiënten in de terminale fase van een aandoening ontwikkelt een delier.

Prodromi (voortekenen)

Desoriëntatie, angstige stemming, rusteloosheid, slapeloosheid, nachtmerries, agitatie, verhoogde gevoeligheid voor licht en geluid en moeite met het begrijpen van wat er gebeurt en gezegd wordt.

Kenmerken

  • (Sub)acuut begin
    De verschijnselen ontstaan in korte tijd (uren tot dagen) en hebben de neiging te wisselen gedurende de dag.
  • Bewustzijnsstoornis
    Het belangrijkste symptoom van een delirium is een bewustzijnsstoornis. Het bewustzijn is, in wisselende mate, gedurende dag verlaagd, dit is het 's nachts meest uitgesproken. Er is een verminderde aandacht voor de omgeving en de concentratie is verminderd.
  • Waarnemingsstoornis
    Er is vaak sprake van (vooral 's nachts) illusies (foutieve interpretatie van een reële zintuiglijke prikkeling, bijvoorbeeld een bewegend gordijn wordt gezien als een man in de kamer) en/of (visuele) hallucinaties (geen reële zintuiglijke prikkeling en toch overtuigd zijn een echte waarneming te ervaren).
  • Oriëntatiestoornis
    De oriëntatie kan gestoord zijn (desoriëntatie) in tijd (besef van tijd kwijt zijn, niet weten hoe laat het ongeveer is, welke dag of maand), plaats (vertrouwde plaatsen, wegen, huizen, etcetera worden niet herkend) of persoon (bekende personen worden niet herkend).
  • Geheugenstoornis
    Vooral het kortlopend geheugen is gestoord. Nieuwe informatie wordt niet of slechts gedeeltelijk onthouden. Achteraf heeft de patiënt vaak amnesie (geheugenverlies) voor de meeste voorvallen tijdens het delier.
  • Denkstoornis
    Vaak is er sprake van een verwarde gedachtegang, hetgeen tot uiting kan komen in een trage en verwarde spraak en vluchtige (vaak paranoïde) wanen (oncorrigeerbare gedachtedwalingen). De patiënt kan achterdochtig zijn en zich bedreigd voelen.
  • Stoornis in slaap-waakritme
    Vaak is er sprake van een omkering van het slaap-waakritme, soms is er sprake van slapeloosheid.
  • Stoornis in psychomotoriek
    De psychomotoriek is meestal gestoord, er kan sprake zijn van extreme remming of juist extreme opwinding, agitatie en agressie. Vaak is er sprake van nachtelijke onrust, tremoren en "plukkerig" gedrag (bijvoorbeeld plukken aan het aan beddengoed).
  • Stoornis van stemming en gevoel
    De patiënt is vaak angstig en radeloos, soms apathisch, somber en vijandig.

 

DSM-IV-TR criteria

  1. A. Bewustzijnsstoornis (dat wil zeggen verminderde helderheid van het besef van de omgeving) met verminderd vermogen om de aandacht te richten, vast te houden of te verplaatsen.
  2. B. Een verandering in de cognitieve functie (zoals geheugenstoornis, desoriëntatie, taalstoornis) of de ontwikkeling van een waarnemingsstoornis die niet eerder is toe te schrijven aan een reeds aanwezige, vastgestelde of zich ontwikkelende dementie.
  3. D. De stoornis ontwikkelt zich in korte tijd (meestal uren tot dagen) en neigt ertoe in het verloop van de dag te fluctueren.
  4. E. Er zijn aanwijzingen vanuit anamnese, lichamelijk onderzoek of laboratoriumuitslagen, dat de stoornis veroorzaakt is door  de directe fysiologische consequenties van een somatische aandoening of intoxicatie met een middel of een onthoudingssyndroom of er is sprake van meer dan één oorzaak.

Predisponerende factoren

  • leeftijd > 60 jaar
  • hersenaandoeningen (bijvoorbeeld dementie)
  • operatie (met name open-hartchirurgie, heupoperaties en transplantaties)
  • psychiatrische voorgeschiedenis (psychose, delier)
  • misbruik van alcohol of drugs in de voorgeschiedenis
  • gebruik van (verschillende) geneesmiddelen (tegelijk)
  • te weinig prikkeling van zintuigen (sensore deprivatie) of juist overprikkeling


Oorzaken

  • Medische conditie: klik hier voor tabel met veel voorkomende oorzaken
  • Intoxicatie of onthouding van een middel: klik hier voor tabel met middelen die door intoxicatie of onthouding een delier kunnen veroorzaken

Beordelingsschalen

Delirium Rating Scale-R-98 (DSR-R-98)

Behandeling

  1. Luxerende factoren opsporen en behandelen.
    Op grond van klinische overwegingen (leeftijd, medicijngebruik, etc.) wordt aanvullend onderzoek aanbevolen.
  2. Medicamenteuze behandeling
    Antipsychotica, benzodiazepinen (bij lichte vormen en onttrekkingsdelier), fysostigmine (bij anticholinerg syndroom); vitaminen (bij o.a. alcoholmisbruik en ondervoeding), trazodon (bij chronische delier als als benzodiazepinen gecontra-indiceerd zijn).
  3. Psychohygiënische maatregelen
    Zonodig beschermende maatregelen (bijv. Zweedse band),  hulp bij oriëntatie (bijv. kalender, klok, foto's, uitzicht naar buiten), evenwichtige stimulatie door dagstructuur en bevordering kwaliteit van sensore prikkeling door voldoende licht, retourneren van bril, gehoorapparaat e.d.

 

Links

Klik hier voor Nederlandstalige links

Folder

Klik hier voor de folder van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie

Engelstalige links

• American Psychiatric Association (APA) (guideline for the treatment)
• PubMed (overzicht van de publicaties van één jaar)

 

Literatuur delier

 

Hulpgids nieuwsbrief

Praktijk aanmelden

Ook uw praktijk geplaatst op de Hulpgids? U kunt zich aanmelden door het inschrijfformulier in te vullen en daarna op de knop "versturen" te klikken. Uw gegevens worden binnen 5 werkdagen na ontvangst kosteloos door Hulpgids.nl verwerkt en gepubliceerd. inschrijven ›