Depressie - seizoensgebonden
Inleiding
Meer dan 1,2 miljoen mensen in Nederland hebben in meer of mindere mate last van een depressieve stemming tijdens het najaar, de winter en het vroege voorjaar. Bij ongeveer 450.000 van hen is sprake van een winterdepressie. Het is al heel bekend dat onze stemming fluctueert met de seizoenen, maar pas rond 1980 werd door de Amerikaanse Rosenthal en zijn collega's de term Seasonal Affective Disorder (SAD) oftewel seizoensgebonden depressie geintroduceerd na onderzoeken met lichttherapie.
Onderverdeling op basis van ernst
- winterdepressie (seasonal affective disorder): ernstige vorm
- winterblues (subsyndromal seasonal affective disorder): milde vorm
Symptomen
- toegenomen slaapbehoefte slaapduur neemt toe, maar de slaapkwaliteit neemt af
- toegenomen eetlust vaak vergrote behoefte calorierijk voedsel en een zucht naar chocolade
- gewichtstoename
Veel symptomen komen ook overeen met de niet seizoensgebonden depressie: anhedonie, afgenomen energie, verminderde concentratie, afgenomen libido, angst, agitatie. Een verschil is bijvoorbeeld het ontbreken van een dagschommeling
Seizoensfluctuatie
Klachten beginnen in de herfst of vroeg in de winter en verdwijnen gedurende de lente of zomer en komen elk jaar terug. Verbetering kan optreden als de patiënt op vakantie gaat naar een zonnigere streken. Symptomen kunnen soms in beperkte mate in de zomer terugkeren gedurende een periode van slecht weer. Vaak is er sprake van een wat verhoogde stemming in de zomer en 1/3 van de patiënten ontwikkeld een hypomanie, terwijl een echte manie zeldzaam is (circa 5%).
Ernst
Een SAD is meestal nooit ernstiger dan een milde tot matig ernstige depressie, maar in 10% van de gevallen is opname noodzakelijk en 2% krijgt ECT.
DSM-5 criteria depressie met seizoensgebonden patroon
- A. Regelmatige temporele relatie tussen het begin van de depressieve episoden van een depressieve stoornis en een bepaalde tijd in het jaar.
- B. Volledige remissies (of wisseling van depressief naar manisch of hypomanisch) treden ook op tijdens een specifieke tijd van het jaar.
- C. In de voorgaande twee jaar hebben zich twee depressieve episoden voorgedaan die het temporele seizoensgebonden verband laten zien en tijdens diezelfde periodehebben zich geen niet-seizoensgebonden depressieve episoden voorgedaan.
- D. De seizoensgebonden depressieve episoden hebben zich tijdens het leven van de betrokkene aanmerkelijk vaker voorgedaan dan eventuele niet-seizoensgebonden depressieve episoden.
Oorzaak
Een gangbare theorie voor het ontstaan is die van de verstoorde biologische klok (dag- en nachtritme). Via het netvlies krijgen we zonlicht binnen, dat via de pijnappelklier tot chemische processen in de hersenen leidt. De stoffen die daar aangemaakt worden (bijvoorbeeld melatonine) regelen onze biologische klok. Iedereen maakt dat 's avonds aan, patiënten met een winterdepressie maken deze stof overdag al in grote hoeveelheden aan. Het melatoninegehalte heeft weer effect op het serotoninegehalte. Er wordt gedacht dat winterdepressiepatiënten extra veel licht nodig hebben om de biologische klok goed te regelen. De behandeling bestaat uit lichttherapie.
Vragenlijst
De Seasonal Pattern Assesment Questionaire (SPAQ) is een vragenlijst die gebruikt wordt bij het vaststellen van de omvang van de seizoensgebonden depressie. Gescoord wordt op seizoensgebonden veranderingen in slaap, sociale activiteit, stemming, gewicht, eetlust en energieniveau. De lijst is in 1987 ontwikkeld door de Amerikaanse psychiater Norman E. Rosenthal en zijn collega's.
Behandeling
- Natuurlijke lichttherapie: veel naar buiten, vooral 's ochtends om te profiteren van natuurlijk daglicht.
- Lichttherapie
- Regelmatige beweging
- Supportieve psychologische ondersteuning
- Antidepressiva: beginnen in herfst, of bij begin klachten of voordat klachten optreden, uitsluipen in de lente.
Literatuur
Rosenthal NE, Sack DA, Gillin JC et al (1984)
Seasonal affective disorder: a description of the syndrome and preliminary findings with light therapy Archives of General Psychiatry; 41: 72-80
